Để trở thành một thành phố sống tốt: Hà Nội đối diện với nhiều thách thức

Bất kỳ người yêu Hà Nội nào cũng tự hào về một thủ đô văn hiến và mong muốn Thủ đô trở thành một đô thị thân thiện, một TP sống tốt. Các nhà chuyên môn trong lĩnh vực kiến trúc – quy hoạch đô thị cũng vậy, họ kỳ vọng Hà Nội trở thành một đô thị nhân văn. Song họ cũng rất thực tế khi cho rằng để trở thành một TP sống tốt, Hà Nội còn phải vượt qua nhiều thách thức.

Không phân biệt đối xử cư dân

Cách đây chưa lâu, tại hội thảo “Hà Nội – TP sống tốt, thân thiện của cộng đồng”, các nhà chuyên môn đã có những tham luận sôi nổi về khái niệm “TP sống tốt” và dẫn ra hàng loạt các tiêu chí tham chiếu, rồi từ bày tỏ quan điểm của mình… Theo GS Mike Douglass (Trung tâm Nghiên cứu toàn cầu hóa, Khoa Quy hoạch vùng và đô thị, Trường Đại học tổng hợp Hawaii, Mỹ), xét về không gian đô thị, một TP có điều kiện sống tốt phải là đô thị có đường dành cho người đi bộ không bị chiếm giữ do đỗ xe, bởi các cửa hàng kinh doanh, biển quảng cáo hay công trình công cộng. Đô thị sống tốt có những khu vực thiết kế riêng cho nhiều mục đích. Đường phố được thiết kế với hàng cây hay thảm cỏ. Các trung tâm cộng đồng và công cộng mở cửa cho các hoạt động của cộng đồng, các tổ chức công cộng, các tổ chức phi chính phủ. Đô thị đó phải có các quảng trường, công viên công cộng chất lượng cao. Các di tích kiến trúc lịch sử được bảo vệ và nhiều người tham quan. Đô thị đó phải thịnh hành và phát triển kiến trúc bản địa. Các khu phố, vỉa hè có đa dạng các cửa hiệu buôn bán các sản phẩm địa phương. Đô thị đó có những không gian giải trí cho mọi lứa tuổi…

Còn GS Nguyễn Thế Bá (Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam) thì đưa ra một khái niệm dễ hiểu hơn: “Sống tốt có thể hiểu một cách đơn giản là mọi nhu cầu về lao động việc làm, về dịch vụ công cộng hàng ngày của người dân phải được bảo đảm đầy đủ, an toàn, kịp thời ở mọi nơi, mọi lúc trong cuộc sống đô thị cả về tinh thần và vật chất cũng như tiện nghi của nó trong mối quan hệ cộng đồng thân thiện, trong cảnh quan môi trường xanh – sạch – đẹp và gần gũi với thiên nhiên theo hướng phát triển bền vững”.

Tương tự như vậy, TS Đào Ngọc Nghiêm (Chủ tịch Hội quy hoạch phát triển Hà Nội) đưa ra thang tiêu chí ngắn gọn: TP thân thiện phải có môi trường sống tốt, không ô nhiễm, được cung cấp đầy đủ hạ tầng kỹ thuật, cơ cấu dân cư thích hợp. TP tạo được sự phát triển của mọi thành viên trong cơ cấu cộng đồng kể cả người nhập cư và khách vãng lai. Tức là họ có việc làm thích hợp với năng lực, bảo đảm sức khỏe, có điều kiện hưởng thụ giáo dục tốt, bảo đảm an ninh. Cư dân của TP sống tốt phải được tiếp cận tập quán, tiện nghi văn hóa, có không gian công cộng thích hợp để giao tiếp, có tiện nghi đi lại hợp lý, có điều kiện tham gia quản lý đô thị theo quy hoạch, được thông tin về định hướng phát triển, về quản lý đất đai…

Những thách thức của Hà Nội

Trở lại với câu chuyện làm thế nào để Hà Nội trở thành một TP sống tốt, TS Đào Ngọc Nghiêm đề xuất: Hà Nội mở rộng cần nhận diện đầy đủ quỹ di sản, cảnh quan thiên nhiên bởi đó không chỉ là những yếu tố tạo bản sắc, tạo ra sự “cạnh tranh” giữa các đô thị mà còn tạo điều kiện thân thiện cho mọi cư dân TP. Dù là dân cư chính thức, người nhập cư, người nghèo… thì cư dân đô thị cần được tiếp cận với việc làm và dịch vụ tương thích. TS Nghiêm dẫn chứng bằng kinh nghiệm của một số nước láng giềng, theo đó TP Nam Ninh (Trung Quốc) trong không gian nhà cao tầng vẫn dành chỗ cho người nghèo đô thị, Singapore vẫn dành chỗ bán hàng rong ở những nơi thích hợp theo quy hoạch và có kiểm soát vệ sinh.

Cũng theo TS Nghiêm, Hà Nội cần quan niệm rằng phát triển kinh tế không chỉ là phát triển sản xuất, đầu tư các dịch vụ thương mại hiện đại mà còn là cung cấp đầy đủ hệ thống dịch vụ giáo dục, y tế, không gian công cộng, dịch vụ văn hóa truyền thống. Hiện nay, chỉ tiêu cây xanh trên đầu người của Hà Nội chỉ đạt 2,5m2 trong khi theo quy chuẩn thì ít nhất phải đạt 6m2.

TS Nghiêm cho rằng thách thức lớn của Hà Nội trong quá trình hướng tới TP sống tốt là việc khắc phục những tồn tại của hệ thống hạ tầng kỹ thuật. Tính tất cả các loại đường giao thông thì Hà Nội mới đạt 1,24km đường/1km2. Hơn thế đường lại không liên hoàn để tạo giao thông thông suốt, thiếu tổ chức phân luồng giao thông hợp lý. Quỹ đất dành cho giao thông chỉ dưới 8% đất đô thị. Mặc dù Hà Nội có nhiều chính sách khuyến khích song giao thông công cộng vẫn chỉ đáp ứng được chưa quá 15% nhu cầu đi lại. Các yếu tố hạ tầng kỹ thuật khác như cấp nước, thoát nước thải, xử lý chất thải rắn, nghĩa trang, cấp điện, thông tin liên lạc còn nhiều tồn tại cần giải quyết. “Tổng quan cho thấy để có hệ thống kỹ thuật hạ tầng đồng bộ, phù hợp với yêu cầu sống tốt, Hà Nội cần giải quyết từ quy hoạch đến cơ chế đầu tư, quản lý khai thác” – TS Đào Ngọc Nghiêm nói.

GS Mike Douglass thì phân tích ở một khía cạnh khác: Hầu hết mọi người muốn xây dựng TP sống tốt theo thuyết phát triển, coi trọng yếu tố kinh tế trong khi những không gian có giá trị quan trọng trong đời sống đô thị như quảng trường, công viên công cộng, chợ họp ngoài trời (chợ truyền thống)… hoặc không được ưu tiên hoặc không được cân nhắc. Trong khi đó, những không gian nói trên không chỉ là nơi con người gặp gỡ, buôn bán mà còn là nơi họ chào hỏi, chuyện trò với nhau. GS cho rằng: “Ý tưởng về xây dựng đô thị chắc chắn phải gắn cư dân đô thị. Những người sống trong TP vừa tham gia các hoạt động xã hội đô thị vừa là người tiêu dùng. Chúng ta chắc chắn phải hiểu biết tường tận hơn về đời sống TP chứ không nhìn đời sống TP chỉ qua sự phát triển cơ sở hạ tầng, các dịch vụ môi trường và tài chính”.