Hạ tầng kỹ thuật đô thị: Không theo kịp sự phát triển

Nhiều đô thị từ loại III trở lên thiếu quy hoạch giao thông công cộng. Tỷ lệ dân đô thị được hưởng dịch vụ thoát nước mới đạt khoảng 60%. Chỉ có khoảng 30/752 đô thị trên toàn quốc có dự án thu gom xử lý nước thải tập trung. Lượng chất thải rắn được chôn lấp tại các bãi chôn lấp hợp vệ sinh khoảng 60%. Nhưng chỉ 15% số bãi chôn lấp được coi là đạt yêu cầu vệ sinh, còn lại là bãi rác lộ thiên… Đây là loạt vấn đề được Cục phát triển đô thị (Bộ Xây dựng) đề cập trong báo cáo thực trạng và giải pháp đô thị của nước ta mới đây. Điều này cho thấy hệ thống hạ tầng kỹ thuật của các đô thị ở Việt Nam vẫn còn nhiều bất cập.

Giao thông và thoát nước đô thị vẫn là những bài toán làm đau đầu chính quyền các đô thị.  Ảnh: Thái Anh

Theo Cục phát triển đô thị, tỷ lệ đất giao thông/đất xây dựng trong khu vực nội thị các đô thị trong cả nước trung bình đạt khoảng 16,4%. So với Nghị định 42/Cp và Thông tư 34/TT-BXD thì tỷ lệ nói trên đạt ngưỡng tối thiểu. Tuy nhiên tỷ lệ này vẫn thấp hơn so với các chỉ tiêu quốc tế (khoảng 20 – 25% đất xây dựng đô thị).

Một tồn tại khác là theo yêu cầu các đô thị từ loại III trở lên phải có quy hoạch giao thông công cộng, song nhiều địa phương khi lập quy hoạch còn thiếu nội dung này. Đây là nguyên nhân quan trọng dẫn đến ùn tắc giao thông ở các đô thị lớn. Cục phát triển đô thị cũng cắt nghĩa việc Hà Nội ngăn hầu hết các ngã ba, ngã tư không cho phương tiện giao thông đi qua mà phải đi vòng, dẫn đến nhiều bất cập là do thiếu quan tâm đến phát triển giao thông công cộng và thiếu kiểm soát tăng trưởng phương tiện giao thông cá nhân trong một thời gian dài.

Về cấp thoát nước, đang tồn tại những tỷ lệ trái chiều. Thất thu trong cấp nước lớn, ngược lại dự án thu gom nước thải lại quá khiêm tốn. Cụ thể, trên toàn quốc khoảng 440/752 đô thị được cấp nước tập trung. Tỷ lệ dân đô thị được cấp nước sạch đạt 73%. Mức độ sử dụng nước sạch đạt trung bình 90 lít/người/ngày đêm. Mặc dù đã có nhiều cố gắng song tỷ lệ thất thoát, thất thu trong cấp nước vẫn cao, tỷ lệ bình quân là 30%. trong khi đó, hệ thống thoát nước của hầu hết các đô thị Việt Nam là hệ thống cống chung được đầu tư xây dựng chắp vá, không hoàn chỉnh. Điển hình như tại 2 đô thị loại đặc biệt là Hà Nội và Tp.HCM, mặc dù được đầu tư rất lớn từ nguồn vốn vay ODA nhưng vẫn chưa có hệ thống thu gom và xử lý nước thải tập trung của Tp. Hàng năm vào mùa mưa, các đô thị này vẫn thường xuyên bị úng ngập. Một số đô thị có hệ thống thu gom và xử lý nước thải tập trung như Đà Lạt, Hạ Long, Buôn Ma Thuột… nhưng chỉ phục vụ cho khu trung tâm Tp, các khu vực khác vẫn là hệ thống cống chung. Tỷ lệ dân đô thị được hưởng dịch vụ thoát nước khoảng 60%. Hiện mới có khoảng 30/752 đô thị trên toàn quốc có dự án thu gom xử lý nước thải tập trung. Rõ ràng trong hệ thống đô thị Việt Nam đang có sự mất cân đối nghiêm trọng trong đầu tư dành cho hệ thống cấp nước và thoát nước.

Tương tự như vậy, vấn đề chiếu sáng đô thị cũng không khả quan lắm. Cho dù các chỉ tiêu về cấp điện sinh hoạt, tỷ lệ đường phố chính được chiếu sáng trong khu vực nội thị, chỉ tiêu về tỷ lệ ngõ hẻm được chiếu sáng… cơ bản bảo đảm các quy định hiện hành tuy nhiên vấn đề chiếu sáng cảnh quan, chất lượng, màu sắc chiếu sáng đô thị, mật độ đèn chiếu sáng, việc ứng dụng các thiết bị thông minh tiết kiệm năng lượng chưa được quan tâm phát triển ở nhiều đô thị. Việc dùng chung các hệ thống cột điện lực và viễn thông chưa được quan tâm, làm ô nhiễm cảnh quan đô thị. Công tác hạ ngầm các đường dây đi nổi chưa được quan tâm ở hầu hết các đô thị.

Cũng theo Cục phát triển Đô thị, trong cả nước hiện nay, lượng chất thải rắn được chôn lấp tại các bãi chôn lấp hợp vệ sinh khoảng 60%. Tỷ lệ thu gom chất thải rắn sinh hoạt bình quân cả nước khoảng 82%. Tỷ lệ thu hồi các chất có khả năng tái chế và tái sử dụng khoảng 20 – 30%. Nhưng đáng nói là chỉ có 15% số bãi chôn lấp được coi là đạt yêu cầu vệ sinh, còn lại là bãi rác lộ thiên. Công tác quản lý và xử lý chất thải rắn tại các đô thị hiện nay chỉ được quan tâm đến các đô thị lớn như loại đặc biệt, loại I, loại II. Đối với các đô thị từ loại III trở xuống, công tác xử lý chất thải rắn vẫn chưa được quan tâm, tiêu chí xử lý chất thải rắn thường rất thấp, hoặc không đạt tiêu chuẩn của Thông tư 34/TT-BXD. Mặc dù đã có nhiều văn bản nhưng tái sử dụng và tái chế chất thải xây dựng trong đô thị chưa được quan tâm. Các loại phế thải này chỉ được chôn lấp vào chỗ trũng, hồ, ao trong đô thị.

trước thực trạng nêu trên, Cục phát triển đô thị một lần nữa đề xuất: Ở các Tp trực thuộc trung ương cần chú ý triển khai lập quy hoạch phân khu và các loại quy hoạch chuyên ngành sau khi quy hoạch chung được phê duyệt. Đồng thời cần kiểm soát việc quy hoạch giao thông công cộng ở các đô thị loại III trở lên. trong lĩnh vực cấp thoát nước cần ưu tiên đầu tư nhiều hơn cho dự án thu gom, xử lý nước thải, nhất là dự án ODA.