Một giây chần chừ khi thoát nạn có thể đánh đổi bằng cả mạng sống. Vì vậy, hiểu đúng – làm đúng về lối thoát nạn không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là yếu tố sống còn trong thiết kế. Bài viết này sẽ giúp bạn “giải mã” các tiêu chuẩn an toàn, cùng cách ứng dụng thực tế sao cho hiệu quả và hợp chuẩn.
Lối thoát nạn là gì?
Lối thoát nạn là tuyến đường di chuyển bắt buộc trong trường hợp khẩn cấp, được thiết kế để đảm bảo mọi người thoát ra khỏi khu vực nguy hiểm một cách nhanh chóng và an toàn. Theo QCVN 06:2022/BXD, lối thoát nạn phải liên tục, không bị chặn, có khả năng chống cháy, chiếu sáng khẩn cấp và hệ thống chỉ dẫn rõ ràng. Thành phần phổ biến gồm: hành lang chống cháy, thang bộ kín, cửa thoát hiểm, và lối mở ra không gian an toàn. Đây là yếu tố sống còn trong mọi công trình dân dụng, công nghiệp và cao tầng.
Phân loại lối thoát nạn trong các công trình
Hướng thoát nạn trong thiết kế an toàn công trình
Trong thiết kế xây dựng, lối thoát nạn được tổ chức theo hai phương thức chính: thoát theo phương ngang và thoát theo phương đứng. Phương ngang dẫn người ra khỏi khu vực nguy hiểm qua hành lang, cửa thoát hiểm và các khoảng không gian đệm an toàn. Trong khi đó, phương đứng là hệ thống đưa người từ tầng cao xuống mặt đất bằng thang bộ, thang thoát hiểm ngoài trời, hoặc giếng trời.
Việc kết hợp linh hoạt cả hai hướng là nguyên tắc quan trọng trong phòng cháy chữa cháy, giúp rút ngắn thời gian di chuyển và giảm thiểu rủi ro tắc nghẽn khi sơ tán khẩn cấp. Đặc biệt, ở các tòa nhà cao tầng, bố trí luồng thoát hợp lý chính là yếu tố sống còn trong các tình huống nguy hiểm.
Thiết kế lối thoát nạn theo loại hình công trình
Lối thoát nạn không có thiết kế cố định mà được điều chỉnh theo tính chất sử dụng của công trình. Ở chung cư, văn phòng, thang bộ kín kết hợp với thang ngoài trời giúp phân luồng thoát nạn hiệu quả. Nhà xưởng, kho chứa cần thoát hiểm nhanh, không vật cản, có biển báo và sơ đồ rõ ràng. Với công trình công cộng như trường học, khách sạn, cần nhiều lối dự phòng, đèn chiếu sáng sự cố và kiểm soát chặt vật liệu nội thất dễ cháy.
Yêu cầu chung là mỗi lối thoát phải đảm bảo: khả năng chịu nhiệt, dễ tiếp cận, không bị khóa trái hoặc cản trở, đồng thời phải được kiểm tra định kỳ để sẵn sàng hoạt động khi cần thiết.
Phân biệt lối thoát nạn và đường thoát nạn
Trong thiết kế công trình phòng cháy chữa cháy, việc phân biệt rõ lối thoát nạn và đường thoát nạn không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thoát hiểm thực tế. Tuy thường bị dùng thay thế nhau, hai khái niệm này có vai trò riêng biệt theo QCVN 06:2021/BXD và TCVN 3890:2023.
| Tiêu chí | Lối thoát nạn | Đường thoát nạn |
|---|---|---|
| Vai trò | Điểm khởi đầu rời khỏi khu vực nguy hiểm | Tuyến đường liên hoàn dẫn đến nơi an toàn ngoài công trình |
| Vị trí | Cửa phòng, hành lang, thang bộ, lối ra buồng thang bộ loại 3 | Bao gồm lối thoát nạn + hành lang + cầu thang + sảnh + khoảng trống ngoài trời |
| Yêu cầu kỹ thuật | Dẫn đến không gian an toàn, không cần ra ngoài ngay | Thông suốt, không vật cản, có đèn chỉ dẫn, thông gió, chiếu sáng liên tục |
| Mối quan hệ | Là một phần cấu thành trong đường thoát nạn | Bao trùm toàn bộ lộ trình thoát hiểm từ điểm bất kỳ đến nơi an toàn tuyệt đối |
Lối thoát nạn có thể hiểu như “cánh cửa mở đầu cho hành trình thoát hiểm”, trong khi đường thoát nạn là “toàn bộ lộ trình” cần đảm bảo vận hành không gián đoạn khi có sự cố cháy nổ xảy ra.
Quy định về lối thoát nạn trong PCCC
Theo QCVN 06:2021/BXD và các tiêu chuẩn quốc gia như TCVN 2622:1995, lối thoát nạn phải được thiết kế liên tục, thông suốt, không bị cản trở – từ bất kỳ điểm nào trong công trình dẫn ra nơi an toàn.
Yêu cầu cơ bản về tiêu chuẩn lối thoát nạn bao gồm:
- Số lượng tối thiểu hai lối thoát nạn độc lập với công trình có đông người hoặc nguy cơ cháy nổ cao.
- Quy định chiều rộng lối thoát hiểm tối thiểu: 0,8m đối với nhà ở gia đình; 1,2m trở lên với công trình công cộng hoặc sản xuất – đủ cho dòng người di chuyển đồng thời.
- Khoảng cách 2 lối thoát nạn: không dưới 1/3 đường chéo lớn nhất của mặt bằng khu vực thoát nạn, đảm bảo nếu một lối bị lửa chặn, vẫn còn lối thay thế.
Ngoài ra, cấu tạo và vật liệu sử dụng cho buồng thang, hành lang, cửa thoát nạn phải đảm bảo khả năng chịu lửa theo thời gian tối thiểu quy định. Các lối này cũng cần được chiếu sáng sự cố, biển báo thoát nạn rõ ràng, không đặt vật cản, không kiêm nhiệm mục đích khác (như kho chứa, dựng vách ngăn tạm…).
Giải pháp thang thoát hiểm ngoài trời thông minh cho công trình hiện đại
Trong thiết kế lối thoát nạn, thang thoát hiểm ngoài trời thông minh là giải pháp bổ sung quan trọng, đặc biệt với những công trình bị giới hạn không gian bên trong hoặc cần thêm phương án thoát hiểm độc lập.
Các trường hợp điển hình nên lắp đặt thang thoát hiểm ngoài trời thông minh gồm:
- Nhà ở đô thị cao từ 3 tầng trở lên (nhà ống, nhà liền kề, nhà có diện tích hẹp).
- Công trình cải tạo không đủ diện tích cho thang bộ trong nhà.
- Nhà xưởng, trường học, trung tâm thương mại – nơi có mật độ người cao, nguy cơ cháy nổ lớn.
- Các tòa nhà cần tuân thủ quy định về lối thoát nạn thứ 2, tách biệt hoàn toàn với trục giao thông chính.
So với thang thoát hiểm trong nhà, thang ngoài trời giúp:
- Tăng tính an toàn do tách biệt khỏi nguồn cháy, giảm lây lan khói, lửa.
- Thi công nhanh, phù hợp với công trình cải tạo hoặc cần bổ sung gấp.
- Không chiếm diện tích sàn trong nhà – tối ưu cho mặt bằng nhỏ.
- Dễ bảo trì, kiểm tra định kỳ và gia cố khi cần.
>>> Xem thêm: Lắp cầu thang phòng trọ: Giải pháp tối ưu không gian và chi phí
Những lỗi phổ biến cần tránh khi thiết kế lối thoát nạn
Dù được quy định chặt chẽ trong các tiêu chuẩn xây dựng, lối thoát nạn trên thực tế vẫn thường mắc phải nhiều sai sót nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn của người sử dụng trong tình huống khẩn cấp. Việc hiểu rõ và tránh các lỗi sau sẽ giúp công trình không chỉ hợp chuẩn mà còn đảm bảo hiệu quả thoát hiểm thực tế.
Các sai lầm thường gặp gồm:
- Bố trí không đủ số lượng lối ra khẩn cấp: Nhiều công trình chỉ có một lối thoát, không đáp ứng yêu cầu tối thiểu theo QCVN 06:2022/BXD cho nhà ở, văn phòng, nhà xưởng, v.v.
- Thiết kế lối thoát dẫn đến không gian cụt: Một số thiết kế dẫn lối thoát nạn vào hành lang cụt, không kết nối với thang bộ hoặc cửa thoát hiểm đúng quy chuẩn.
- Sử dụng vật liệu dễ cháy tại khu vực thoát nạn: Các vật liệu như gỗ, nhựa, thạch cao không chống cháy gây nguy cơ lan nhanh lửa, cản trở thoát hiểm.
- Thiếu đèn chỉ dẫn và biển báo: Việc không lắp đặt hoặc lắp sai đèn thoát hiểm khiến người trong tòa nhà không xác định được hướng di chuyển khi mất điện, khói dày.
- Cửa thoát nạn bị khoá hoặc cản trở: Một số nơi khoá trái cửa hoặc dùng làm nơi chứa đồ, khiến lối thoát không còn khả năng sử dụng khi cần thiết.
Lối thoát nạn là chi tiết nhỏ nhưng mang sức nặng sinh tồn trong mọi công trình. Hãy chủ động tìm hiểu, cập nhật và áp dụng đúng ngay từ hôm nay – vì an toàn không có lần thứ hai. Nếu bạn đang cần thêm thông tin hay mẫu thiết kế phù hợp, đừng ngần ngại khám phá tiếp các bài viết chuyên sâu khác trên trang.