đứa con gái đang học lớp 6 ở một trường thcs tại trung tâm sài gòn, bữa đó về nhà hồn nhiên khoe: “sáng nay cô giáo cho vẽ con trâu ăn cỏ bên gốc cây. con làm bài xong sớm nhất lớp nên vẽ thêm được cái dây buộc trâu lại”. tôi hỏi buộc trâu bằng cách nào, cháu trả lời: “con vẽ một đầu dây buộc vào gốc cây và đầu kia buộc vào sừng trâu”. nghe mà bật cười, nhưng tôi không thể trách cháu. sinh ra và lớn lên hoàn toàn trong đô thị, cháu đã thấy người nông dân xỏ mũi trâu bao giờ đâu!
lại một lần tôi lẩn thẩn ngồi đếm từng “dấu vết” quê hương được kể trong một bài hát nổi tiếng: quê hương là chùm khế ngọt, là đường đi học bướm vàng bay, là con diều biếc thả trên đồng, là con đò khua nước ven sông, là cầu tre mẹ về nghiêng nón lá, là đêm trăng hoa cau rụng ngoài thềm. hết. và như thế, “quê hương nếu ai không nhớ / sẽ không lớn nổi thành người” – một kết luận nghe rất… thấm.
nhưng với thế hệ 8x, 9x như con tôi, rồi các thế hệ tiếp sau nữa, những “dấu vết” quê hương ấy liệu có còn đủ đầy trên thực địa?
tôi vẫn chưa thu xếp nổi một chuyến đưa con gái mình về “la cà” nơi thôn quê, để cháu tận mắt thấy con trâu bị buộc lại bằng cách nào. chỉ mới giải thích bằng lời cho cháu về nghĩa đen cùng nghĩa bóng của từ “xỏ mũi”, và may thay, tôi kịp một lần đưa cháu vào rạp xem phim mùa len trâu. còn những “dấu vết” quê hương khác, cháu hoàn toàn tự tìm lấy ở đâu đó, trong sách báo phim ảnh, trong những chuyến picnic cùng bạn bè chưa ra tới ngoại thành (vì chưa được người lớn cho phép!)… cháu thì cứ lớn lên không dừng cùng đám bạn, năm nay đã học lớp 11 rồi.
tôi kể tản mạn như thế với nhà đẹp, bởi tôi biết rằng nhà đẹp vẫn chủ trương viết về văn hóa ở, về hồn việt trong không gian sống. những mục trước đây xuất hiện đều kỳ trên nhà đẹp như “ký ức sống”, “góc sống”, hay những cuộc thi viết ngắn do nhà đẹp tổ chức đã được nhiều người tâm đắc.
đặc biệt tôi rất thích cuộc thi viết ngắn “đời nhà – đời người”. nội cái tên cuộc thi cũng hay rồi! ở một xứ sở trải qua lắm thăng trầm, ly tán như việt nam ta, mỗi đời nhà, mỗi phận người có biết bao câu chuyện đáng nhớ đáng kể. hầu như bài dự thi nào cũng viết thật đẹp về tuổi thơ, về ngôi nhà của những vùng quê nghèo khó nhưng rất đỗi thân thương… và tôi cũng nhớ đến chủ đề “sống phong lưu” từng được xới lên trong một cuộc gặp gỡ bàn tròn trên nhà đẹp – nhiều kiến trúc sư và nhà văn hóa đã phân tích: phong lưu của người việt như một sự hoài nhớ (nostalgie), như một cách giữ gìn truyền thống gia phong.
được biết ở thủ đô hà nội có bảo tàng dân tộc học rất đông khách tham quan, từng nổi tiếng với triển lãm “cuộc sống hà nội thời bao cấp”, trong đó có dựng lại nguyên một căn hộ gia đình thời khốn khó. tôi chưa được ra thăm bảo tàng này, nhưng tôi thiết nghĩ, những cố gắng của nhà đẹp cũng có ý nghĩa như một bảo tàng, góp thêm một cách bảo tồn văn hóa sống, văn hóa ở đậm chất việt nam.
hình ảnh quê hương đi vào lòng người, tất nhiên bằng cả giai điệu thiết tha của bài hát chứ không chỉ bằng ca từ. nhưng làm gì để hồn việt của quá khứ không mất đi và sẽ càng đậm hơn trong những khung cảnh sống hiện đại đang trên đà đô thị hóa, công nghiệp hóa không gì cưỡng lại nổi? tôi tin rằng nhiều người đọc cũng như tôi, chờ đợi một phần câu trả lời trong tờ tạp chí nhà đẹp thân yêu của mình.
huỳnh thuận phong
(35 lê thánh tôn, q.1, tp.hcm)
(ktnđ số 7-2007)