Gợi cảm từ những đường cong

Trụ sở của đảng cộng sản Pháp

Kiến trúc & Đời sống – Công trình mang ý nghĩa về mặt tư tưởng rất đặc biệt, như một bản tuyên ngôn, một ngọn cờ của Đảng tung bay trước gió, thể hiện khát vọng về một mô hình xã hội không có tầng lớp giai cấp, tập hợp những giá trị cách mạng dựa trên lý tưởng về sự tiến bộ và lòng nhân ái của con người.

Nội thất phòng họp uỷ ban trung ương. Mái vòm được bao phủ bởi hàng ngàn các mảnh kim loại mỏng hình chữ nhật treo vuông góc lẫn nhau, không chỉ gây ấn tượng về mặt hình ảnh không gian mà còn giúp cho nguồn ánh sáng nhân tạo khuếch tán đều đặn và đảm bảo cho âm thanh được truyền tối ưu nhất trong phòng

Kiến trúc sư Oscar Niemeyer (người Brazil, sinh năm 1907) là người đi theo và ủng hộ chủ nghĩa cộng sản. Năm 1966, mặc dù đang có những thành công rực rỡ tại quê hương, đặc biệt là những công trình hiện đại nổi tiếng thế giới xây dựng tại thủ đô Sao Paolo, ông đã phải đi lưu vong trong thời kỳ chế độ dân chủ lập hiến của tổng thống Joao Goulart. Niemeyer chuyển đến sinh sống tại Pháp và một vài nước châu Âu khác. Sau đó không lâu, vào năm 1967, ông được mời thiết kế trụ sở làm việc của đảng Cộng sản Pháp, trong giai đoạn mà đảng Cộng sản đang rất lớn mạnh và giành được nhiều sự quan tâm, ủng hộ của những người dân Pháp cũng như toàn thế giới. Đây cũng là thời kỳ rực rỡ của phong trào kiến trúc hiện đại ở châu Âu sau chiến tranh thế giới thứ 2, cùng với sự phát triển mạnh của ngành công nghiệp và cơ khí chính xác. Ngay từ những bản phác thảo đầu tiên, công trình đã biểu lộ nét hiện đại mới lạ, đặc biệt. Một sự nhìn nhận lý tưởng được đưa ra từ những đường cong mềm mại và gợi cảm. Nó bao hàm từ tổng thể công trình, hình khối, những không gian chức năng độc đáo, vẻ đẹp mộc mạc tinh tế của vật liệu kết hợp giữa kính và bêtông trần cùng kỹ thuật xây dựng tiên tiến, hiện đại. Công trình không có sự hoàn thiện xa hoa và thừa thãi, nhằm đảm bảo cho một sự đầu tư kinh tế nhất, phù hợp với ngân sách và đường lối chung của đảng.

Nội thất phòng họp uỷ ban trung ương

Được xây dựng trên mảnh đất trước đây từng là nhà ở của những người công nhân, tại một góc ngã tư lớn thuộc quận 19 của thủ đô Paris, công trình nhìn ra quảng trường Colonel Fabien, nơi mà những người công nhân thường hay gặp gỡ, giải trí bằng các buổi biểu diễn văn nghệ hay tổ chức các trò chơi khác nhau. Sự lựa chọn hình dáng cong của công trình, ngoài ý nghĩa về mặt hình ảnh (công trình như một ngọn cờ tung bay trước ngọn gió lịch sử, thể hiện niềm tin và khát vọng của đảng Cộng sản), thì mục đích chính là nhằm để sử dụng mảnh đất một cách hiệu quả nhất như kiến tạo một không gian công cộng mở trong trung tâm thành phố cùng với một khoảng sân cây xanh trước mặt rộng rãi, mở rộng bề mặt công trình giúp cho nó dễ dàng được nhìn thấy từ các điểm khác nhau trên phố, và đảm bảo một khoảng cách an toàn hợp lý cũng như mối liên hệ tổng hoà với các ngôi nhà xung quanh.

Bố cục công trình gồm hai phần cơ bản là toà nhà văn phòng làm việc và phòng họp uỷ ban trung ương (phần mái vòm). Toà nhà văn phòng gồm chín tầng, sáu tầng là các phòng làm việc, ba tầng ngầm, trong đó hai tầng ngầm dưới cùng dành cho để xe. Về mặt kết cấu, khối văn phòng sáu tầng được đỡ bởi mười đôi cột chịu lực, có vị trí ở giữa và chạy dọc theo chiều dài mặt sàn, tạo nên sự tự do (không kết cấu) cho hai mặt đứng chính. Từ đó, tất cả các phòng làm việc được bố trí dọc theo hai bên mặt đứng này, ở giữa là hành lang. Toàn bộ khối nhà được nâng lên 1,5m so với mặt đất để hoà nhập với địa hình dốc của mảnh đất và được đỡ bằng các trụ bêtông lớn – kết cấu thường thấy ở những cây cầu. Giao thông đứng, một số không gian phục vụ và lối vào tầng hầm để xe nằm ở phía đằng sau công trình, với một lối vào từ đại lộ Mathurin Moreau.

Trụ sở là một trong những công trình đầu tiên trên thế giới sử dụng tường kính cho toàn bộ hai mặt đứng chính (Niemeyer đã kết hợp với kỹ sư người Pháp Jean Prouvé để đưa ra giải pháp này), giúp cho công trình lấy được ánh sáng tự nhiên tối đa và mở rộng tầm nhìn về phía quảng trường Colonel Fabien cũng như quang cảnh xung quanh của thủ đô Paris từ những không gian nội thất. Prouvé đã phát minh ra một mặt đứng hoàn hảo, tinh khiết kết hợp giữa các dải kính và các nhịp nẹp dọc nhỏ bằng thép. Ông chủ ý không sử dụng các đường theo chiều ngang, góp phần làm nổi bật hơn những đường cong gợn sóng của Niemeyer.

Nhằm tránh cho công trình không phải lắp đặt một hệ thống điều hoà không khí, Prouvé thiết kế các tấm kính có thể mở ra ngoài để thông gió. Các chi tiết giữ cửa được lắp đặt toàn bộ phía mặt bên trong công trình, không làm ảnh hưởng đến vẻ đẹp bên ngoài. Và để giữ gìn vẻ đẹp trọn vẹn cho mặt đứng bằng kính này, Niemeyer đã quyết định đặt lối vào chính của công trình dẫn xuống tầng ngầm bằng một cầu thang hẹp. Sảnh đón tiếp, phòng họp uỷ ban trung ương và những không gian khác như khu vực thông tin, thư viện, không gian triển lãm, một vài phòng họp lớn nhỏ hay không gian giải lao…tất cả đều được đặt ở tầng ngầm này. Những khoảng không nội thất được nhấn mạnh và dẫn dắt bởi những bức tường cong theo một logic về tổ chức không gian chức năng, nhằm tạo ra những góc nhìn thay đổi liên tiếp. Sàn nhà với những chỗ cao thấp khác nhau, được phủ bằng thảm màu xanh, tạo cho du khách có cảm giác như đang đi trên những bãi cỏ xanh mềm mại từ thiên nhiên.

Lối vào phòng họp được thiết kế giống như cánh cửa của những phi thuyền không gian

Phòng họp uỷ ban trung ương với kết cấu mái vòm màu trắng, tương phản với tường kính cong màu xanh đậm của toà nhà văn phòng là điểm nhấn, gây ấn tượng mạnh mẽ nhất của trụ sở. Nó trừu tượng như một phi thuyền không gian, hạ cánh giữa khu vườn và xuyên thủng xuống dưới lòng đất. Về mặt cấu tạo, mái vòm có đường kính 28m, chiều cao tối đa trong nội thất là 10m được đổ toàn bộ bằng bêtông. Chiều dày phía dưới của chân vòm là 25cm dần dần được rút gọn còn 16cm ở phía trên đỉnh. Nó không có cửa mở ra ngoài sân mà chỉ được lấy ánh sáng tự nhiên bằng một vòng đai kính bao quanh. Mặt bên trong của mái vòm được bao phủ hoàn toàn theo một cách thức hết sức độc đáo. Một hệ thống gồm hàng ngàn các mảnh kim loại mỏng hình chữ nhật được treo đều đặn, vuông góc lẫn nhau trên những giá đỡ bằng thép phía sau. Cách bố trí này không chỉ gây ấn tượng về mặt hình ảnh không gian mà còn giúp cho nguồn ánh sáng nhân tạo khuếch tán đều đặn và đảm bảo cho âm thanh được truyền tối ưu nhất trong phòng. Toàn bộ bàn ghế dành cho 450 người và các đồ nội thất khác của phòng họp cũng được chính kiến trúc sư Niemeyer thiết kế.

Đường gạch lát từ ngoài phố được tiếp tục kéo dài vào tận sâu công trình bằng một đoạn đường dốc quanh co, uốn khúc xuyên qua khu vườn rồi hoà nhập vào khoảng sân gần khối chính. Nhìn từ trên cao, hình dáng của mái vòm kết hợp với đường dốc và khối giao thông đứng tạo nên hình ảnh búa và liềm – biểu tượng của đảng Cộng sản.

Quá trình xây dựng trụ sở đảng Cộng sản Pháp được chia làm hai giai đoạn. Giai đoạn một bắt đầu vào năm 1967 và kết thúc năm 1971 cùng với việc khánh thành toà nhà văn phòng làm việc. Giai đoạn hai là quá trình xây dựng và hoàn thiện sảnh chính cùng phòng họp uỷ ban trung ương, được hoàn thiện mười năm sau đó. Cho đến nay công trình đã tồn tại được gần 40 năm nhưng nó vẫn giữ được những giá trị đặc biệt, vẻ gợi cảm, nét hiện đại tinh tế. Trụ sở nằm trong danh sách những công trình lịch sử quan trọng của kiến trúc nước Pháp.

Bài: Ths.KTS Vũ Hoàng Hà (MA BFH/HES-SO)
Ảnh: KTS Luis Antunes

Một trong những phòng họp nhỏ	Chi tiết các mảnh kim loại được treo trên trần các phòng họp
Không gian triển lãm
Không gian giải lao	Toà nhà văn phòng được nâng lên 1,5m so với mặt đất để hoà nhập với địa hình dốc của mảnh đất, lối vào chính của công trình dẫn xuống tầng ngầm bằng một cầu thang hẹp
Toàn cảnh công trình	Chi tiết mặt đứng kính của toà nhà văn phòng