Đứng trước làn sóng toàn cầu hóa và hội nhập mạnh mẽ, kiến trúc – nội thất Việt Nam đã có những bước chuyển mình đáng kể, góp phần mang lại diện mạo mới cho các đô thị hiện đại. Tuy nhiên, song hành với sự phát triển ấy là thách thức về thị hiếu thẩm mỹ, đặc biệt trong thiết kế nội thất nhà ở đô thị như nhà phố, biệt thự hay căn hộ cao tầng. Bài viết này sẽ phân tích vai trò quan trọng của kiến trúc sư và nhà thiết kế nội thất trong việc định hướng thị hiếu, góp phần tạo nên không gian sống hài hòa, mang đậm dấu ấn văn hóa Việt.
Mối quan hệ giữa Thị hiếu và Kiến trúc – Nội thất
Theo quan điểm mỹ học: “Thị hiếu thẩm mỹ là khả năng của con người xã hội (chủ thể thẩm mỹ) trong việc cảm nhận và đánh giá một cách tinh tế, phân hóa các đối tượng thẩm mỹ khác nhau của hiện thực (khách thể thẩm mỹ), được biểu đạt qua các phát ngôn, nhận định hoặc thái độ cảm xúc…” (Mỹ học đại cương, tr.49). Trong đời sống thường nhật, thị hiếu thường được hiểu là năng lực nhận biết cái đẹp, hoặc phản ánh sự yêu thích, đam mê khi con người tiếp nhận và đánh giá các giá trị nghệ thuật hay các khía cạnh khác của đời sống.
Sự hình thành thị hiếu nội thất nhà ở đô thị là chủ đề có nhiều cách lý giải khác nhau giữa các trường phái triết học. Chủ nghĩa Duy tâm khách quan cho rằng thị hiếu bắt nguồn từ sự vận động của các “ý niệm” hoặc những “lực lượng thần bí.” Ngược lại, mỹ học duy vật nhấn mạnh vai trò của các yếu tố khách quan trong việc hình thành thị hiếu thẩm mỹ. Nếu giả định rằng con người bẩm sinh đã có sẵn “ý niệm” giúp họ tự ý thức về thị hiếu, thì cũng không thể phủ nhận vai trò của các yếu tố khách quan trong việc tác động và góp phần định hình thị hiếu thẩm mỹ cá nhân. Thị hiếu được tạo nên từ sự tương tác với thế giới khách quan, nhưng đồng thời cũng có khả năng tác động ngược lại, dẫn đến những thay đổi trong xã hội.
Kiến trúc – nội thất là một khách thể tồn tại trong đời sống xã hội và cũng là một lĩnh vực nghệ thuật. Do đó, trong mối quan hệ thẩm mỹ, kiến trúc – nội thất và thị hiếu có sự tương tác hai chiều. Kiến trúc – nội thất không chỉ phản ánh nhận thức, năng lực thẩm mỹ và thị hiếu của con người, mà còn chịu ảnh hưởng từ thị hiếu thẩm mỹ của xã hội. Sự tương tác này tạo ra một vòng tuần hoàn, thúc đẩy sự phát triển không chỉ của đời sống xã hội mà còn của chính lĩnh vực kiến trúc – nội thất.
Thị hiếu thẩm mỹ trong kiến trúc – nội thất nhà ở đô thị Việt Nam: Quá khứ và hiện tại
Thị hiếu kiến trúc – nội thất nhà ở của người Việt trải qua những biến động lịch sử như thời kỳ Bắc thuộc, thực dân đô hộ hay sự giao thoa văn hóa hiện đại, vẫn giữ được nét đặc trưng riêng biệt. Điều này được định hình bởi tư duy của người Việt, kết hợp với các yếu tố tự nhiên và xã hội, phản ánh qua tổ chức không gian, sử dụng vật liệu, màu sắc, hình khối và trang trí.
Nhà ở truyền thống – Hài hòa với thiên nhiên
Ngôi nhà truyền thống Việt Nam là minh chứng rõ rệt cho sự thích nghi và hài hòa với môi trường. Vùng đồng bằng chiêm trũng, khí hậu nhiệt đới gió mùa đã tạo nên những không gian sống đơn giản nhưng hiệu quả, điển hình là mái hiên sâu giúp che nắng, chắn mưa. Vật liệu như gỗ, tre, mây được ưa chuộng vì dễ tìm, bền bỉ và thân thiện với môi trường. Không gian sống không chỉ là nơi sinh hoạt mà còn kết nối các khía cạnh tinh thần và văn hóa, mang đậm nét sống thuần Việt.
Thời kỳ thực dân và sự thay đổi thị hiếu nội thất nhà ở đô thị
Dưới thời thực dân, kiến trúc phương Tây bắt đầu du nhập, mang theo sự thay đổi trong quan niệm thẩm mỹ. Nhà ở dần có sự kết hợp giữa phong cách truyền thống và hiện đại. Những ảnh hưởng này tiếp tục sâu sắc hơn trong bối cảnh đô thị hóa hiện nay, khi nhịp sống nhanh và sự tương tác qua công nghệ khiến cách nhìn nhận và sử dụng không gian sống thay đổi đáng kể.
Thách thức của kiến trúc đô thị hiện đại
Kiến trúc nội thất đô thị hiện nay đứng trước nhiều vấn đề. Một số công trình hoặc quá cường điệu, xa hoa, hoặc ngược lại, đơn điệu và thiếu cá tính. Các nguyên nhân chính bao gồm:
- Sự xâm nhập của văn hóa ngoại lai
Văn hóa phương Tây cùng các phong cách nội thất từ Nhật Bản, Hàn Quốc được tiếp nhận qua truyền thông, dẫn đến xu hướng “sính ngoại”. Người trẻ, lực lượng chính tại đô thị, thường mơ về không gian sống theo chuẩn quốc tế mà quên đi bản sắc địa phương. - Kinh tế và thị trường nội thất
Hội nhập kinh tế mở cửa cho các thương hiệu ngoại nhập, cạnh tranh trực tiếp với sản phẩm nội địa vốn còn hạn chế về thiết kế và chất lượng. Người tiêu dùng dễ bị thu hút bởi sản phẩm “nhái”, thiếu giá trị sáng tạo. - Phong cách kiến trúc sao chép
Các phong cách như Bắc Âu, Tân cổ điển, Công nghiệp hay Tối giản bị sao chép một cách máy móc, thiếu sự thích nghi với điều kiện khí hậu và văn hóa Việt Nam. Điều này tạo nên những công trình nội thất “vay mượn”, thiếu chiều sâu trong thiết kế và bản sắc riêng.
Hướng đi bền vững cho thị hiếu kiến trúc – nội thất nhà ở đô thị
Kiến trúc nội thất không chỉ phản ánh thị hiếu thẩm mỹ mà còn góp phần xây dựng bản sắc đô thị. Sự phát triển cần gắn liền với việc cân nhắc văn hóa, môi trường và lối sống địa phương. Để khắc phục những hạn chế hiện tại, các kiến trúc sư cần phát huy sáng tạo, kết hợp tinh hoa quốc tế với bản sắc Việt, tránh chạy theo xu hướng nhất thời, hời hợt.
Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ, điều quan trọng là đảm bảo sự cân bằng giữa chiều rộng và chiều sâu, giữ gìn bản sắc mà vẫn không ngừng đổi mới để tạo nên những không gian sống vừa hiện đại, vừa đậm chất Việt Nam.
Vai trò của Kiến trúc sư và Nhà thiết kế nội thất
Như đã đề cập, thị hiếu thẩm mỹ nói chung và trong lĩnh vực nội thất nhà ở đô thị nói riêng được hình thành từ các yếu tố khách quan, nhưng đồng thời nó cũng tác động mạnh mẽ đến tư duy, lối sống và hành vi của gia đình – nhân tố chủ chốt trong đời sống đô thị. Từ đó, thị hiếu này ảnh hưởng sâu rộng đến mọi khía cạnh của xã hội. Nếu tư duy về kiến trúc và thiết kế nội thất đô thị thiếu sự đồng bộ và định hướng, lâu dài sẽ dẫn đến nhận thức thẩm mỹ lệch lạc, cổ súy lối sống xa rời truyền thống, làm mất đi cá tính đặc trưng của văn hóa Việt Nam.
Thị hiếu thẩm mỹ, dù chịu ảnh hưởng bởi những quy chuẩn “mẫu mực” từ xã hội, vẫn luôn mang xu hướng cá nhân hóa. Đây chính là yếu tố nền tảng để kiến trúc và nội thất tại Việt Nam, dù chịu nhiều tác động khách quan, vẫn có thể phát triển và tìm thấy cá tính riêng. Điều này cũng khẳng định vai trò quan trọng của kiến trúc sư (KTS) và nhà thiết kế trong việc tạo ra các giá trị thẩm mỹ vừa mang tính chuẩn mực, vừa phản ánh được đặc trưng văn hóa bản địa.
Hiểu rõ điều này, KTS và nhà thiết kế cần xây dựng quan điểm thiết kế kiến trúc và nội thất đúng đắn, góp phần định hướng thị hiếu thẩm mỹ cho cư dân đô thị. Vai trò của họ không chỉ dừng lại ở việc tạo ra các sản phẩm đẹp mắt mà còn sâu xa hơn – tác động đến văn hóa sống của cả một thế hệ, một dân tộc. Dù chịu ảnh hưởng từ các phong cách phương Tây, bản sắc văn hóa Việt vẫn tồn tại bền bỉ trong đời sống hàng ngày và sẽ phát huy giá trị khi được khai thác đúng cách.
Trước tình trạng nội thất nhà ở đô thị thiếu bản sắc hiện nay, KTS và nhà thiết kế cần tiên phong trong việc định hướng thị hiếu thẩm mỹ. Trước hết, họ cần thể hiện sự tôn trọng với thị hiếu của khách hàng và cộng đồng. Đồng thời, họ phải vận dụng nền tảng chuyên môn, kinh nghiệm thực tiễn và kiến thức lý thuyết để đưa ra các giải pháp thiết kế có tính định hướng, mang đậm giá trị văn hóa.
Ngoài ra, các nhà chuyên môn nên tích cực tham gia hoặc tổ chức các hoạt động nhằm lan tỏa giá trị thẩm mỹ tích cực, như phát động các cuộc thi thiết kế, tổ chức hội thảo học thuật, truyền thông trên nhiều phương tiện phù hợp để tiếp cận đúng đối tượng. Sự phát triển của các hội nghề nghiệp cũng là yếu tố bổ trợ quan trọng, giúp thúc đẩy sự phát triển chung của lĩnh vực thiết kế nội thất Việt Nam theo hướng bền vững và giàu bản sắc.