Mỗi công trình xây dựng đều để lại dấu ấn lâu dài lên môi trường, từ vật liệu sử dụng đến quá trình thi công. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, việc chuyển dịch sang các giải pháp xanh không còn là lựa chọn mà là trách nhiệm. Vật liệu phát thải thấp đang trở thành yếu tố then chốt để vừa kiến tạo không gian sống bền vững, vừa giảm thiểu dấu chân carbon. Bài viết sau sẽ giới thiệu 6 loại vật liệu tiêu biểu giúp bạn bắt đầu hành trình xây dựng thân thiện với môi trường.
Vật liệu phát thải thấp là gì?
Vật liệu phát thải thấp là những loại vật liệu được sản xuất, vận chuyển và sử dụng với mức phát thải khí nhà kính tối thiểu trong toàn bộ vòng đời. Điều này bao gồm lượng CO₂ phát ra từ khai thác nguyên liệu, sản xuất, thi công cho đến xử lý cuối vòng đời. Chúng thường có nguồn gốc tái chế, tái tạo hoặc được thiết kế để tiết kiệm năng lượng.
Các loại vật liệu như bê tông xanh, gạch không nung, gỗ tái sinh hay thép tái chế đang được đánh giá cao trong xu hướng xây dựng xanh. Việc lựa chọn vật liệu xây dựng thân thiện môi trường không chỉ giúp giảm dấu chân carbon mà còn đáp ứng các tiêu chuẩn công trình xanh như LEED, EDGE hay LOTUS. Đây là yếu tố tiên quyết trong kiến trúc bền vững hiện đại và chiến lược giảm thiểu tác động biến đổi khí hậu.
Vì sao vật liệu phát thải thấp đang trở thành xu hướng toàn cầu?
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, ngành xây dựng – một trong những ngành phát thải CO₂ lớn nhất – đang phải thay đổi mạnh mẽ. Vật liệu phát thải thấp trở thành trọng tâm trong chiến lược phát triển bền vững của nhiều quốc gia và tập đoàn. Không chỉ là giải pháp kỹ thuật, đây còn là xu hướng phản ánh trách nhiệm môi trường và kỳ vọng tiêu dùng mới.
Dưới đây là những lý do khiến vật liệu này ngày càng được ưa chuộng:
- Cắt giảm lượng khí nhà kính: Sử dụng vật liệu có vòng đời carbon thấp (low embodied carbon) giúp giảm lượng CO₂ phát thải từ khâu sản xuất đến tháo dỡ.
- Tuân thủ tiêu chuẩn xanh: Nhiều công trình phải đáp ứng tiêu chí LEED, LOTUS, EDGE… trong đó vật liệu là yếu tố then chốt.
- Tiết kiệm năng lượng vận hành: Một số vật liệu như bê tông geopolymer, gạch không nung hay tấm cách nhiệt sinh học giúp cách nhiệt, giảm tiêu thụ điện.
- Hưởng lợi chính sách ưu đãi: Nhiều quốc gia áp dụng tín dụng thuế, hỗ trợ tài chính cho công trình xanh sử dụng vật liệu thân thiện môi trường.
- Gia tăng giá trị bất động sản: Dự án sử dụng vật liệu phát thải thấp thường có giá trị thương mại cao hơn, dễ thu hút nhà đầu tư quan tâm ESG.
Các loại khí thải nguy hiểm từ vật liệu xây dựng truyền thống
Nhiều loại vật liệu xây dựng phổ biến như sơn tường, keo dán, ván ép, thảm trải sàn… đều chứa formaldehyde và hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs). Những khí này dễ phát tán trong không gian kín, gây ô nhiễm không khí trong nhà – nguyên nhân của “hội chứng nhà kín” (sick building syndrome). Đặc biệt, formaldehyde là chất gây ung thư nhóm 1 được WHO phân loại, có thể tồn tại dai dẳng nhiều tháng sau khi thi công.
Khí VOCs không chỉ gây chóng mặt, kích ứng mắt – mũi – họng, mà còn tác động lâu dài đến gan, thận và hệ thần kinh trung ương. Với nồng độ cao, chúng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến người già, trẻ nhỏ và người mắc bệnh hô hấp. Không chỉ dừng lại ở sức khỏe con người, VOCs còn góp phần hình thành tầng ozone thấp và sương mù quang hóa, làm suy giảm chất lượng không khí và ảnh hưởng đến đa dạng sinh học.
Tiêu chí đánh giá vật liệu phát thải thấp
Hàm lượng VOCs
Một trong những tiêu chí quan trọng nhất khi đánh giá vật liệu phát thải thấp là hàm lượng VOCs (hợp chất hữu cơ dễ bay hơi). VOCs không chỉ gây ô nhiễm không khí trong nhà mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người sử dụng. Các vật liệu thân thiện môi trường thường có mức VOC cực thấp hoặc không phát thải, góp phần cải thiện chất lượng không khí trong nhà và giảm phát thải gián tiếp ra môi trường bên ngoài.
Nguồn gốc nguyên liệu
Nguồn gốc của nguyên vật liệu là yếu tố quyết định mức độ “xanh” của sản phẩm. Những vật liệu phát thải thấp lý tưởng nên đến từ nguồn tái chế, tái tạo hoặc có khả năng phân hủy sinh học. Vật liệu không chứa chất độc hại, không dùng phụ gia nguy hiểm sẽ hạn chế tối đa lượng khí thải carbon trong suốt vòng đời. Ngoài ra, việc ưu tiên sử dụng nguyên liệu địa phương còn giúp giảm khí thải vận chuyển.
Chứng nhận quốc tế
Để đảm bảo tính minh bạch, các sản phẩm đạt chứng nhận quốc tế như LEED, GREENGUARD, Cradle to Cradle… luôn được đánh giá cao. Những chứng nhận này xác nhận vật liệu đáp ứng các tiêu chí nghiêm ngặt về sức khỏe, môi trường và khả năng tái chế. Việc sử dụng vật liệu đạt chuẩn không chỉ giảm thiểu dấu chân carbon mà còn nâng cao giá trị công trình trong các công trình theo hướng phát triển bền vững.
Top 06 vật liệu phát thải thấp phổ biến hiện nay
Vách ngăn từ xơ mướp
Xơ mướp khô đang trở thành lựa chọn tiềm năng trong lĩnh vực kiến trúc sinh thái, nhờ khả năng phân hủy sinh học và hiệu quả hấp thụ CO2. Loại vật liệu hữu cơ này không chỉ dễ trồng, rẻ tiền, mà còn có thể chế tác thành vách ngăn, panel hoặc cấu kiện nhẹ. Đặc biệt, xơ mướp khô chứa cấu trúc xốp tự nhiên, tạo điều kiện cho vi sinh vật phát triển, góp phần điều hòa vi khí hậu trong nhà.
Một ví dụ tiêu biểu là dự án Living Studio, trưng bày tại Venice Biennale 2021, đã ứng dụng sợi mướp khô để xây dựng không gian triển lãm thân thiện môi trường. Đây là minh chứng rõ nét cho xu hướng kết hợp vật liệu phát thải thấp với tư duy sáng tạo trong thiết kế.
Vật liệu từ sợi nấm
Sợi nấm mycelium – hệ sợi rễ của nấm – đang được thử nghiệm như một vật liệu sinh học mới có khả năng thay thế bê tông ở quy mô nhỏ. Ưu điểm của sợi nấm là nhẹ, chịu lực tốt, tự phân hủy, và không phát sinh khí thải trong quá trình sản xuất. Đây là bước tiến đáng kể trong công cuộc giảm khí CO2 trong xây dựng.
Dự án do Pascal Leboucq và Eric Klarenbeek thực hiện đã biến sợi nấm thành kiến trúc triển lãm tại Tuần lễ Thiết kế Hà Lan. Bằng cách nuôi cấy nấm trong khuôn, họ tạo ra các khối vật liệu mang tính nghệ thuật và thân thiện với môi trường – một ví dụ điển hình của kiến trúc tương lai.
Nhựa dẻo tái chế
Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng, nhựa dẻo tái chế trở thành lời giải cho bài toán tái sử dụng chất thải. Với khả năng nấu chảy ở nhiệt độ thấp (120°C) mà không mất tính chất ban đầu, loại nhựa này có thể tạo hình linh hoạt mà không cần thêm phụ gia hóa học.
Dự án “Pixel Blocks” hợp tác giữa Atelier Mendini và Ecopixel đã tái tạo nhựa phế thải thành các khối lập phương màu sắc rực rỡ. Không chỉ giúp tiết kiệm tài nguyên, vật liệu này còn chứng minh rằng vật liệu phát thải thấp hoàn toàn có thể hiện đại, sáng tạo và ứng dụng cao.
>>> Xem thêm: Xu hướng ứng dụng vật liệu xây dựng thông minh trong kiến trúc (2025)
Gạch men tái chế
Tại Trung Quốc, hơn 10 triệu tấn gốm sứ bị vứt bỏ mỗi năm. Thay vì để chúng trở thành chất thải gây hại, một số kiến trúc sư đã tìm cách biến chúng thành gạch men tái chế – một hình thức vật liệu xây dựng bền vững.
Gạch được tạo từ việc nghiền nhỏ gốm sứ cũ, tái định hình và nung lại. Dự án “Cây tái chế” của Aldo Cibic trưng bày tại Design China Beijing là ví dụ cho thấy cách chất thải có thể biến thành cấu trúc đầy tính thẩm mỹ và giá trị sử dụng.
Vật liệu dệt lưới công nghệ cao
Một hướng đi đầy triển vọng khác là sử dụng sợi dệt công nghệ cao như carbon, aramid, thủy tinh hay bazan. Khi được dệt thành dạng lưới, chúng tạo ra vật liệu siêu nhẹ nhưng có khả năng chịu lực vượt trội, phù hợp cho các công trình có kết cấu phi truyền thống.
Không chỉ giúp giảm lượng vật liệu nặng (và từ đó giảm phát thải vận chuyển), dạng vật liệu này còn phù hợp với các thiết kế sáng tạo, đậm tính thẩm mỹ. Chúng đang được áp dụng nhiều trong kiến trúc bền vững và các dự án cần tối ưu trọng lượng như nhà lắp ghép, pavilion, nhà tạm ứng phó biến đổi khí hậu.
Tre gỗ
Tre gỗ (engineered bamboo) là dạng tre được ép nhiệt và gia cường, có độ bền gấp ba lần thép nếu xét theo cùng trọng lượng. Thời gian sử dụng lên đến 50 năm nhưng quy trình sản xuất lại tiêu tốn ít năng lượng hơn thép và xi măng – hai thủ phạm chính phát thải carbon trong ngành xây dựng.
Với đặc tính tái sinh nhanh, thân thiện môi trường, tre gỗ đang được xem là đại diện tiêu biểu của vật liệu phát thải thấp cho xây dựng xanh tại châu Á, đặc biệt trong các dự án nhà ở nông thôn và công trình thấp tầng.
Xu hướng toàn cầu hóa trong nghiên cứu vật liệu xây dựng
Tại hội nghị khoa học quốc tế RILEM-ICONS 2025, vật liệu phát thải thấp tiếp tục được đặt lên bàn cân như một trong những chủ đề trọng điểm, phản ánh xu hướng cấp thiết trong ngành xây dựng toàn cầu. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, việc phát triển và ứng dụng các vật liệu xây dựng bền vững, thân thiện với môi trường đã trở thành ưu tiên hàng đầu của giới nghiên cứu, kỹ sư và nhà sản xuất.
Không chỉ dừng lại ở bê tông carbon thấp hay gạch sinh học, các chuyên đề tại RILEM-ICONS còn mở rộng sang vật liệu tái chế, vật liệu địa phương hoá và giải pháp giảm phát thải toàn vòng đời công trình. Điều này cho thấy, vật liệu phát thải thấp là định hướng phát triển hệ sinh thái xây dựng xanh – nơi hiệu quả năng lượng, tính tuần hoàn và giảm dấu chân carbon cùng song hành.
Thay đổi bắt đầu từ những lựa chọn nhỏ – và vật liệu là nền móng đầu tiên. Bằng cách ưu tiên sử dụng vật liệu phát thải thấp, bạn đang góp phần xây dựng một tương lai sống xanh, sạch và bền vững hơn cho cộng đồng. Hãy bắt đầu từ hôm nay, từng viên gạch bạn chọn chính là lời cam kết với Trái Đất.