Xử lý nước thải: Cuối nguồn hay đầu nguồn ?

Dự án xử lý nước thải Yên Sở đã hoàn thành giai đoạn 1 cả năm nay, đang triển khai giai đoạn 2, xử lý nước thải trọn vẹn, đủ điều kiện, đưa nước thải vào sông Hồng. Vậy là xử lý cuối nguồn loại bỏ nạn ô nhiễm dòng sông chính. Kinh phí chạm tới cả tỷ đô-la. Như vậy có nghĩa là dân Hà Nội (cũ) vẫn phải chịu đựng chất thải độc hại theo các cống, kênh, mương thoát nước hiện nay, kể cả thấm vào lòng đất ngầm.

Xử lý nước thải ở Hà Nội trong ngày ngập lụt. Ảnh Tào Huyền Thanh

Vấn đề đặt ra là xử lý tại nguồn tốt hơn hay tập trung tốt hơn? Xử lý tập trung hiện nay do tư vấn nước ngoài giúp đỡ. Cách đây mấy năm họp cử tri Q.Ba Đình, tôi có đề nghị nên xem xét thêm nhà Bảo tàng Hà Nội do tư vấn nước ngoài thiết kế. Ông Phùng Hữu Phú (thay mặt lãnh đạo TP) gạt đi: “Lãnh đạo đã cân nhắc kỹ, đã thuê tư vấn nước ngoài”. Vậy thì xử lý nước thải tập trung hiện nay cũng do tư vấn nước ngoài mà dám đặt vấn đề xem xét thêm e có phần khó chấp nhận.

Xử lý nước thải tại nguồn không phải là mới, ta đã từng làm. Những năm 60 thế kỷ trước khi xây dựng khu nhà ở Kim Liên có một trạm xử lý nước thải cho khu nhà ở, rồi không biết tại sao bỏ hoang phế. Khi thiết kế nâng cấp nhà 19 Hàng Vôi (văn phòng đại diện Cty Gang thép Thái Nguyên) đào nền nhà, có một bể phốt ba ngăn: chứa, lắng, lọc. Ngăn lọc nước phải chẩy qua 3 lớp: Sỏi, cát, than đúng là bể tự hoại, nước thải ra giảm hẳn độc hại. Hiện nay ta chỉ làm 2 ngăn. Không có ngăn lọc, nước thải chảy thẳng vào cống thoát ra sông, không loại trừ thấm vào lòng đất. Các loại bột giặt hiện nay có chứa chất tẩy trắng rất hiệu quả nhưng cũng rất độc hại làm nước thải càng thêm nguy hiểm.

Vậy thì dự án nước thải đã làm cho Hà Nội cũ xin cứ làm. Nhưng còn xử lý nước thải cho các KĐTM, cho TP Hà Đông, Sơn Tây, cho hàng trăm làng nghề nên chọn giải pháp nào? Chúng tôi cho rằng lập quy hoạch xử lý nước thải, ở những vị trí thuận lợi, xử lý cục bộ tại nguồn cần được nghiên cứu để so sánh.

Trong lĩnh vực quy hoạch đô thị ta đã có chút ít kinh nghiệm làm việc với tư vấn nước ngoài. Xin kể vài ví dụ. Khi người Pháp thiết kế quy hoạch Hà Nội mở rộng về phía Nam theo kiểu kẻ ô cờ, đường hè rộng thênh thang, đến bây giờ vẫn tận dụng được nhưng họ đã phá những di sản kiến trúc tâm linh cực lớn để xây nhà thờ, xây nhà bưu điện, phá thành cổ để xây trại lính – để chính họ phải tiếc nuối. Gần đây phương án nâng cao năng lực giao thông TP Hà Nội do tư vấn nước ngoài đề xuất. Nhiều đường phố bị băm nát với những khối bê tông nặng nề, hiệu quả thấp so với hàng triệu đô-la.

Cho nên huy động trí tuệ trí thức Việt Nam, đúng cơ chế phản biện xã hội là điều nhất thiết phải làm.