Giữa dòng chảy đô thị không ngừng biến động, những công trình mang dấu ấn thời gian luôn đánh thức cảm xúc sâu lắng trong lòng người. Chúng không chỉ hiện diện như những mảnh ghép ký ức mà còn tạo nên bản sắc riêng cho thành phố. Trong nhịp sống Sài Gòn hiện đại, Đại học Sài Gòn chính là biểu tượng kiến trúc Pháp hiếm hoi còn sót lại – một không gian vừa cổ kính, vừa đầy chất thơ.
Lịch sử hình thành
Là một trong những trường đại học công lập lâu đời nhất tại TP.HCM, Đại học Sài Gòn không chỉ ghi dấu bằng kiến trúc Pháp cổ kính mà còn mang đậm chiều sâu lịch sử giáo dục xuyên suốt hơn 100 năm. Từ một ngôi trường dành cho con em người Hoa, nơi đây đã trở thành trung tâm đào tạo sư phạm và đa ngành có uy tín của khu vực phía Nam.
- Năm 1908: Khởi đầu với tên gọi Trường Trung học Pháp – Hoa (Lycée Franco-Chinois) theo sáng kiến của ông Tạ Mã Điền, nhằm phục vụ cộng đồng người Hoa sinh sống tại Sài Gòn.
- Thập niên 1940 – 1950: Trường chuyển thành Bác Ái học viện, tiếp tục phát triển trong hệ thống giáo dục Đông Dương thời thuộc địa.
- 1972 – 1975: Trong bối cảnh chiến tranh, Trường Sư phạm cấp II miền Nam Việt Nam được thành lập tại Tây Ninh, sau đó chuyển về Sài Gòn, tiếp quản cơ sở Trường Sư phạm Sài Gòn.
- 1976: Chính thức thành lập Trường Cao đẳng Sư phạm TP. Hồ Chí Minh theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ.
- 1976 – 2003: Giai đoạn phát triển mạnh với việc sáp nhập nhiều đơn vị đào tạo như Trường Cao đẳng Sư phạm Đồng Nai, Trường Sư phạm Kỹ thuật phổ thông, Trung học Sư phạm TP.HCM…
- 2003 – 2007: Triển khai lộ trình nâng cấp lên đại học, mở rộng đào tạo các ngành ngoài sư phạm, hướng đến mô hình đại học đa ngành.
- Ngày 25/4/2007: Đại học Sài Gòn chính thức được thành lập theo Quyết định 478/QĐ-TTg, đánh dấu bước ngoặt từ một cơ sở sư phạm thành đại học công lập đa lĩnh vực, trực thuộc UBND TP.HCM.
Kiến trúc đặt biệt của Đại học Sài Gòn
Nằm giữa lòng đô thị năng động, Đại học Sài Gòn không chỉ là nơi đào tạo hàng chục ngàn sinh viên mỗi năm mà còn là minh chứng sống động cho sự giao thoa kiến trúc Đông – Tây kéo dài hơn một thế kỷ. Được xây dựng từ đầu thế kỷ 20, ngôi trường sở hữu cụm công trình tiêu biểu mang phong cách Pháp pha trộn yếu tố Á Đông, hiện đã được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố.
Tòa nhà B – dấu tích nguyên bản từ năm 1910 – là công trình đầu tiên đánh dấu sự hình thành của cơ sở giáo dục này. Công trình có cấu trúc thấp tầng, nổi bật với mái đón đặc trưng, những khung cửa vòm cao rộng và gạch gốm men xanh đắp nổi trên mặt tiền. Điểm nhấn đặc biệt là hình tượng rồng mây khảm nổi – biểu tượng của uy quyền phương Đông – cùng với các đầu sư tử ngậm chùm quả thông bằng gốm men, một chi tiết trang trí hiếm gặp trong kiến trúc học đường thời thuộc địa.
Tòa nhà chỉ có hai tầng, nhưng cấu trúc đối xứng cùng hai cầu thang gỗ nguyên bản vẫn giữ được giá trị thẩm mỹ và sử dụng sau hơn 100 năm. Không gian bên trong thoáng rộng nhờ hệ thống hành lang mái vòm, cửa ra vào và cửa sổ lớn, kết hợp với trần cao – đặc điểm phổ biến trong kiến trúc thuộc địa Pháp nhằm tối ưu ánh sáng và thông gió tự nhiên. Mỗi phòng học rộng khoảng 50 m², có tới 4–8 cửa sổ, tạo điều kiện học tập lý tưởng giữa khí hậu nhiệt đới của Sài Gòn.
Nối tiếp sau đó là tòa nhà C, xây dựng năm 1924 và hoàn thiện vào năm 1925. Cả hai tòa nhà cổ đều sử dụng mái ngói truyền thống, hệ kết cấu vì kèo và dầm gỗ (consoles) đồ sộ, tạo nên vẻ vững chãi nhưng cũng đầy tính mỹ thuật. Giữa hai tòa là khoảng sân rộng, là nơi tổ chức các hoạt động cộng đồng, sinh hoạt của sinh viên – một không gian mở, hiếm có trong các thiết kế trường học đương thời.
Tổng thể kiến trúc mang đậm tinh thần “hòa nhập nhưng không hòa tan”, khi phong cách Pháp cổ điển được biến tấu khéo léo bằng chi tiết phương Đông như gốm men, hoa văn rồng – mây, và sự hòa hợp với cảnh quan tự nhiên.
Điểm đáng chú ý là toàn bộ khu di tích vẫn giữ được gần như nguyên vẹn kết cấu và phong cách ban đầu dù trải qua nhiều lần cải tạo. Đây là điều rất hiếm thấy trong bối cảnh đô thị hóa nhanh tại TP.HCM.
Hiện tại, ngoài khu vực cổ, Đại học Sài Gòn còn có các tòa nhà hiện đại như A, D, E và trung tâm học liệu, giúp đáp ứng nhu cầu đào tạo hơn 20.000 sinh viên ở 47 ngành khác nhau. Dù mang thiết kế mới, những công trình này vẫn được xây dựng đồng bộ, hài hòa với tổng thể cảnh quan, giữ được bản sắc kiến trúc di sản vốn có.
Với vị trí đắc địa, tiếp giáp hai trục đường An Dương Vương và Nguyễn Trãi (phường Chợ Quán, Quận 5 cũ), khuôn viên trường rợp bóng cây xanh, như một “ốc đảo cổ kính” giữa lòng thành phố hiện đại. Không chỉ là cơ sở đào tạo, nơi đây còn là biểu tượng tinh thần của bao thế hệ sinh viên, giảng viên – một trường đại học mang hồn đô thị Sài Gòn xưa.
Vừa rồi, Đại học Sài Gòn cũng vinh dự ghi nhận danh hiểu mới là di tích cấp thành phố đúng vào dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam (30/4/2025) và 18 năm đổi tên chính thức.. Trong thời gian tới, nhà trường sẽ tăng cường phối hợp cùng chính quyền địa phương và Sở Văn hóa – Thể thao để lan tỏa hơn nữa giá trị di sản này đến cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ – những người đang sống, học tập và tiếp bước trên mảnh đất đậm chất Sài Gòn này.