Dự án “Bảo tàng văn hóa sông nước Đồng bằng sông Cửu Long” là đồ án tốt nghiệp của sinh viên Phùng Minh Thái (Trường Đại học Văn Lang, dưới sự hướng dẫn của ThS. KTS. Nguyễn Bích Hoàn), đã xuất sắc nhận Giải Khuyến khích tại Giải thưởng Loa Thành 2024. Công trình mang theo khát vọng lưu giữ hồn cốt văn hóa miền Tây Nam Bộ giữa bối cảnh biến đổi khí hậu và đô thị hóa ngày một gia tăng.
Thông tin Đồ án Bảo tàng văn hóa sông nước đồng bằng sông Cửu Long:
- Tên đồ án: Bảo tàng văn hóa sông nước Đồng bằng sông Cửu Long
- Sinh viên thực hiện: Phùng Minh Thái
- Giảng viên hướng dẫn: ThS. KTS. Nguyễn Bích Hoàn
- Trường: Đại học Văn Lang
- Giải thưởng: Giải Khuyến khích – Giải thưởng Loa Thành 2024
Hồn sông nước – Nền móng văn hóa độc đáo của miền Tây
Miền Tây Nam Bộ – nơi cuối nguồn của dòng sông Mê Kông – từ bao đời nay vẫn gắn bó mật thiết với đời sống sông nước. Dòng phù sa từ sông Cửu Long không chỉ kiến tạo nên một hệ sinh thái đa dạng, màu mỡ mà còn nuôi dưỡng đời sống văn hóa đặc trưng: từ chợ nổi, làng nghề, tập tục canh tác mùa nước nổi đến các lễ hội gắn liền với tín ngưỡng dân gian.
Tuy nhiên, trước sức ép của biến đổi khí hậu, mực nước biển dâng và các dự án hạ nguồn, vùng đất trù phú này đang dần đối mặt với nguy cơ xói mòn không chỉ về địa chất mà còn cả về ký ức văn hóa. Chính trong bối cảnh đó, sự xuất hiện của Bảo tàng văn hóa sông nước Đồng bằng sông Cửu Long là một hành động mang tính biểu tượng – giữ lại những gì đang trôi đi, phục dựng những gì đang phai mờ.
Từ biểu tượng sống – đến không gian lưu giữ văn hóa
Bảo tàng được định vị như một “ký ức sống động” của vùng sông nước Cửu Long, không chỉ trưng bày hiện vật mà còn tái hiện cả nhịp sống, sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Đây không phải là nơi lưu trữ tĩnh, mà là một trung tâm kết nối cộng đồng với ký ức quê hương – nơi những người con Tây Nam Bộ có thể tìm về, nơi du khách có thể thấu hiểu chiều sâu văn hóa bản địa.
Bên cạnh giá trị lưu giữ văn hóa, công trình cũng được kỳ vọng trở thành điểm nhấn trong phát triển du lịch văn hóa – một điểm đến đặc sắc giúp thúc đẩy kinh tế địa phương theo hướng bền vững, tránh phụ thuộc vào khai thác tài nguyên tự nhiên.
Chiến lược thiết kế Bảo tàng văn hóa sông nước đồng bằng sông Cửu Long tận thủy – Kiến tạo từ dòng chảy
Đồ án lựa chọn tiếp cận chiến lược thiết kế “tận thủy” – một khái niệm đề cao mối quan hệ cộng sinh giữa kiến trúc và thủy văn. Khác với Đồng bằng sông Hồng – nơi kiểm soát dòng nước bằng hệ thống đê điều, Đồng bằng sông Cửu Long chọn cách “sống chung với lũ”. Ý tưởng này được thể hiện rõ trong tổ chức không gian của bảo tàng: các khối chức năng được nâng cao, bố trí theo nhịp nước dâng, tạo ra sự linh hoạt trong sử dụng và giảm thiểu tác động tiêu cực từ thiên tai.
Công trình không chỉ “thích nghi với nước”, mà còn sử dụng chính yếu tố nước như một phần của trải nghiệm tham quan. Không gian trưng bày được bố trí xen kẽ với các hồ nước, rạch nhân tạo – tạo cảm giác trôi nổi, gợi nhớ những hành trình xuôi dòng Mekong, đưa người xem quay về miền ký ức chợ nổi, ghe xuồng, đời sống trên bến dưới thuyền.
Kịch bản trưng bày Bảo tàng văn hóa sông nước đồng bằng sông Cửu Long – Tái hiện văn hóa sống
Một điểm đặc biệt trong đồ án là kịch bản trưng bày là chú trọng tái hiện “trải nghiệm văn hóa”. Không gian chợ nổi được mô phỏng ngay trong lòng bảo tàng như một nhấn mạnh rằng: văn hóa miền Tây không chỉ là những thứ để ngắm, mà là để sống cùng và cảm nhận. Âm thanh rao hàng, hình ảnh xuồng ghe, sạp bán hàng được tái dựng, tạo nên một “thế giới thu nhỏ” của đời sống sông nước truyền thống.
Bên cạnh đó là các không gian dành cho lễ hội, nhà cổ Nam Bộ, làng nghề truyền thống – được kết nối bằng những hành lang gợi cảm giác trôi chảy, tựa như dòng sông xuyên suốt dẫn lối trong mạch văn hóa.
Dung hòa bản địa và hiện đại – Kiến trúc của cộng đồng
Bảo tàng không chạy theo xu hướng hình thức, mà chọn một lối thiết kế dung dị, gắn với chất liệu địa phương như tre, gỗ, mái ngói dốc và gạch thô – nhưng được tổ chức theo thủ pháp hiện đại, tối giản và mạch lạc. Điều này giúp công trình vừa giữ được tinh thần bản địa, vừa có tính ứng dụng cao và phù hợp với bối cảnh đương đại.
Các giải pháp kiến trúc bền vững như lấy sáng tự nhiên, thông gió chéo, sử dụng vật liệu tái chế và phù hợp khí hậu nhiệt đới ẩm cũng được lồng ghép tinh tế – thể hiện sự am hiểu sâu sắc về sinh thái học kiến trúc. Chính sự hòa quyện giữa truyền thống và hiện đại này đã tạo nên một công trình vừa gần gũi với cộng đồng, vừa đủ hấp dẫn để trở thành điểm đến du lịch – học thuật – giáo dục.
“Bảo tàng văn hóa sông nước Đồng bằng sông Cửu Long” không chỉ là một đồ án xuất sắc về mặt thiết kế, mà còn là lời nhắn nhủ đầy cảm xúc: về giá trị của việc gìn giữ bản sắc trong một thế giới đang chuyển mình nhanh chóng. Đó là minh chứng cho vai trò của kiến trúc trong gìn giữ ký ức, bảo vệ di sản và định hình tương lai cộng đồng.
Giữa dòng chảy không ngừng của thời gian và thủy triều văn hóa, bảo tàng trở thành điểm neo, nơi những gì từng sống động trên sông nước sẽ tiếp tục được kể lại – bằng hình ảnh, âm thanh, kiến trúc và cả cảm xúc.
Hình ảnh khác của Bảo tàng văn hóa sông nước đồng bằng sông Cửu Long:
