Giữa nhịp sống hối hả của trung tâm Thủ đô, vẫn có một khoảng lặng bình yên nhuốm màu lịch sử – đó là Vườn hoa Con Cóc, hay còn gọi là Vườn hoa Diên Hồng. Tọa lạc tại quận Hoàn Kiếm, khu vườn này không chỉ là một không gian xanh giữa lòng phố cổ mà còn là chứng nhân trăm năm cho những đổi thay của Hà Nội.
Được người Pháp xây dựng vào đầu thế kỷ 20 để tưởng niệm phó Toàn quyền Đông Dương Léon Chavassieux, vườn hoa mang đậm dấu ấn kiến trúc phương Tây, nổi bật với đài phun nước cổ nhất Thủ đô – hình ảnh đã trở thành biểu tượng gắn liền với tên gọi “Con Cóc”. Trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm, nơi đây vẫn giữ được vẻ đẹp cổ kính, trở thành điểm đến yêu thích của người dân Hà Nội cũng như du khách quốc tế.
Vườn hoa Con Cóc ở đâu?
Vườn hoa Con Cóc, tên chính thức là vườn hoa Diên Hồng, tọa lạc tại phường Tràng Tiền, quận Hoàn Kiếm – một trong những khu vực đắt giá nhất Thủ đô. Nằm tại nút giao giữa ba tuyến phố lịch sử: Ngô Quyền, Lý Thái Tổ và Lê Phụng Hiểu, vườn hoa đối diện Nhà khách Chính phủ, kế bên Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và khách sạn Metropole Hà Nội. Vị trí này giúp Vườn hoa Con Cóc vừa gần hồ Hoàn Kiếm, vừa kết nối dễ dàng tới các di tích, bảo tàng và trung tâm hành chính – du lịch trọng điểm, thu hút đông đảo du khách cũng như người dân thủ đô đến tham quan và nghỉ ngơi.
Tại sao gọi là vườn hoa Con Cóc?
Tên gọi “Vườn hoa Con Cóc” bắt nguồn từ chi tiết kiến trúc độc đáo tại trung tâm vườn hoa – một đài phun nước cổ với hình tượng các con cóc đá xếp vòng quanh, phun nước hướng lên tháp đá cao. Dưới chân tháp là những con rồng uốn lượn, tượng trưng cho quyền uy và sự thiêng liêng. Kiến trúc này phản ánh nét giao thoa văn hóa Pháp – Việt đầu thế kỷ XX. Người dân Hà Nội xưa truyền miệng tên gọi dân dã “vườn hoa Con Cóc” từ đó, thay cho tên chính thức là Vườn hoa Indira Gandhi.
Mộ ai ở vườn hoa Con Cóc?
Trên đỉnh đài tưởng niệm tại Vườn hoa Con Cóc là nơi an nghỉ của Léon Jean Laurent Chavassieux – Phó Toàn quyền Đông Dương giai đoạn đầu thế kỷ XX. Công trình lăng mộ mang phong cách kiến trúc phương Tây, hài hòa cùng yếu tố mỹ thuật Á Đông, thể hiện sự giao thoa văn hóa độc đáo. Dù nằm giữa trung tâm phố cổ Hà Nội, lăng mộ vẫn được bảo tồn, là minh chứng sống động cho dấu ấn thực dân Pháp thời kỳ đầu, và góp phần định hình giá trị lịch sử, kiến trúc của vườn hoa trăm tuổi này.
Lịch sử
Tọa lạc tại trung tâm quận Hoàn Kiếm – nơi giao cắt giữa các tuyến phố cổ kính như Ngô Quyền, Lý Thái Tổ và Lê Thạch – Vườn hoa Con Cóc (hay còn gọi là Vườn hoa Diên Hồng) là một trong những công trình công cộng lâu đời nhất của Thủ đô Hà Nội. Ít ai biết rằng, địa điểm này từng là một phần trong quy hoạch kiến trúc mang đậm dấu ấn Pháp đầu thế kỷ 20.
Khởi nguồn từ thời Pháp thuộc
Năm 1897, chính quyền Pháp tại Đông Dương tổ chức một cuộc thi thiết kế để xây dựng đài tưởng niệm cho Léon Jean Laurent Chavassieux – cựu Phó Toàn quyền Đông Dương – ngay trên phần mộ của ông tại khu nghĩa trang cũ của Hà Nội. Bản vẽ của kiến trúc sư Harlay được chọn, và công trình do nhà thầu Guillaume thi công với kinh phí ước tính 3.250 đồng Đông Dương – con số không nhỏ thời bấy giờ.
Đến năm 1899, sau các cuộc họp tại Hội đồng thành phố, vị trí đài phun nước trong khuôn viên đài tưởng niệm được ấn định ở vị trí đắc địa: đối diện Dinh Thống sứ Bắc Kỳ (nay là khu vực quanh Nhà khách Chính phủ). Công trình được hoàn thiện và đưa vào sử dụng vào năm 1901, trở thành một điểm nhấn trong không gian đô thị kiểu Pháp của Hà Nội lúc bấy giờ. Khi đó, vườn hoa mang tên quảng trường Chavassieux – nhằm tưởng nhớ nhân vật được vinh danh.
Điểm đặc trưng nổi bật nhất của công trình là đài phun nước được xây dựng ở trung tâm. Thiết kế bao gồm một trụ đá hình vuông cao khoảng 3,5 mét, xung quanh có các con cóc bằng đồng phun nước lên cao.
Thay đổi tên gọi và giá trị biểu tượng
Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Hà Nội lần đầu tiên có một vị thị trưởng người Việt – ông Trần Văn Lai. Trong bối cảnh đất nước giành lại quyền tự chủ, ông đã đổi tên vườn hoa thành “Diên Hồng” – gợi nhắc đến hội nghị Diên Hồng trong lịch sử, biểu tượng cho tinh thần đoàn kết toàn dân trước vận mệnh quốc gia.
Dấu ấn thời gian và nỗ lực bảo tồn
Bước sang thế kỷ 21, Vườn hoa Diên Hồng bắt đầu cho thấy dấu hiệu xuống cấp. Thập niên 2010 chứng kiến nhiều hạng mục trong khuôn viên vườn hoa như đài phun nước, đá lát, ghế đá và cây xanh dần hư hỏng hoặc mất mỹ quan. Đặc biệt, phần trụ đá trung tâm bị nứt vỡ, tiềm ẩn nguy cơ đổ sập, buộc phải gia cố bằng đai thép.
Những nỗ lực đầu tiên trong công tác bảo tồn và cải tạo được thực hiện vào năm 2019, khi quận Hoàn Kiếm lồng ghép vườn hoa vào dự án chỉnh trang không gian công cộng nội đô. Không chỉ là cải tạo hạ tầng cảnh quan, việc trùng tu còn hướng tới bảo tồn giá trị kiến trúc Pháp cổ hiếm hoi còn sót lại giữa lòng Hà Nội.
Đến năm 2021, nhiều vấn đề tiếp tục được phản ánh như sụt lún nền, cây cỏ thưa thớt, thiếu trang thiết bị đô thị. Trước thực trạng đó, UBND quận Hoàn Kiếm phối hợp với Viện Quy hoạch PRX (Pháp) và đơn vị tư vấn DE-SO triển khai dự án cải tạo toàn diện. Mục tiêu của dự án không chỉ là cải thiện mỹ quan, mà còn gìn giữ lớp ký ức đô thị lâu đời của Vườn hoa Con Cóc – một phần không thể thiếu trong hệ sinh thái di sản Hà Nội.
Giai đoạn cải tạo năm 2023 đánh dấu cột mốc quan trọng. Sau ba tháng thi công, vườn hoa được khánh thành với hệ thống lát đá tự nhiên mới, đường dạo nội bộ, thảm cỏ xanh và lối đi bộ bố trí khoa học. Tuy nhiên, khu vực đài phun nước vẫn tiếp tục phải bảo vệ bằng đai thép do chưa được phục dựng toàn diện.
Dấu ấn kiến trúc Đông – Tây trong lòng Hà Nội
Vườn hoa Con Cóc, tên chính thức là Vườn hoa Diên Hồng, là một công trình kiến trúc đô thị hiếm hoi còn sót lại từ thời Pháp thuộc tại Hà Nội. Với tổng diện tích hơn 4.400 m², khuôn viên được thiết kế theo dạng tam giác cân – hình thế hiếm gặp trong quy hoạch công viên hiện đại. Trung tâm của vườn là đài phun nước – một công trình mang đậm dấu ấn kiến trúc giao thoa giữa phương Đông và phương Tây.
Nổi bật giữa không gian xanh là cụm tượng cóc và rồng bằng đá, tạo hình tinh xảo, được các nghệ nhân Việt xưa điêu khắc. Tám con cóc phun nước hướng lên đỉnh trụ đá tạo nên chức năng làm mát tự nhiên giữa mùa hè oi bức. Phía trên cao là ngôi mộ lộ thiên của Chavassieux – một công sứ Pháp – cao 3,5 mét, cấu trúc bằng đá tảng, đến nay vẫn lưu giữ tiểu sành chứa di hài. Đây là chi tiết hiếm hoi khiến Vườn hoa Con Cóc trở thành di tích đặc biệt giữa lòng phố cổ.
Không gian vườn hoa được tổ chức hài hòa với hệ thống đường dạo tự do, ghế đá thư giãn và cây xanh bóng mát, tạo nên 84% diện tích phủ xanh. Bố cục mềm mại, linh hoạt này mang tinh thần của vườn kiểu Pháp, song vẫn gợi lên chất Á Đông qua các biểu tượng linh vật chầu về trụ đá – biểu trưng cho quyền uy và sự bảo hộ.
Cải tạo vườn hoa Con Cóc
Sau hơn một thế kỷ tồn tại, đài phun nước tại Vườn hoa Con Cóc chính thức bước vào giai đoạn trùng tu toàn diện nhằm gìn giữ giá trị lịch sử và nâng cao chất lượng không gian công cộng tại trung tâm Thủ đô.
Dù không được xếp hạng di tích, đài phun nước Con Cóc lại sở hữu kiến trúc hiếm có, kết hợp tinh tế giữa yếu tố châu Âu cổ điển và nghệ thuật phương Đông truyền thống. Trải qua thời gian, công trình đã xuống cấp nghiêm trọng: thân đá nứt vỡ do rễ cây xâm thực, bể chứa nước thấm dột và hệ thống phun nước không còn hoạt động. Năm 2020, Sở Xây dựng Hà Nội từng phải can thiệp tạm thời để ổn định kết cấu bằng đai thép.
Dự án tu bổ lần này do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng quận Hoàn Kiếm triển khai, áp dụng mô hình thi công mở – một phương thức bảo tồn văn minh đã được áp dụng tại nhiều công trình di sản lớn trên thế giới. Không dựng hàng rào kín, khu vực thi công sử dụng vật liệu trong suốt, tạo điều kiện cho cộng đồng và giới chuyên môn quan sát trực tiếp quá trình trùng tu. Đây không chỉ là công việc kỹ thuật, mà còn là cách Hà Nội thể hiện thái độ trân trọng di sản đô thị.
Các hạng mục chính bao gồm: thay toàn bộ kết cấu gạch trong bằng bê tông cốt thép để đảm bảo độ bền vững, sửa chữa chi tiết đá bị hư hại, cải tạo hệ thống cấp – thoát nước và chiếu sáng. Sau khi hạ giải và xử lý kỹ thuật, các cấu kiện đá nguyên gốc sẽ được lắp lại đúng vị trí ban đầu – đảm bảo tính nguyên trạng của công trình.
Quận Hoàn Kiếm kỳ vọng, việc hoàn thiện tu bổ đài phun nước Con Cóc sẽ là mảnh ghép cuối cùng, nâng tầm diện mạo toàn khu vực Vườn hoa Diên Hồng – nơi vốn được xem là “lá phổi xanh” và điểm nhấn không gian văn hóa giữa lòng phố cổ Hà Nội. Trước đó, các hạng mục cảnh quan như thảm cỏ, đường dạo, hệ thống cây xanh và trang thiết bị đô thị đã được cải tạo đồng bộ, góp phần biến nơi đây thành điểm đến thư giãn hấp dẫn cho người dân và du khách.
Giá trị lịch sử và biểu tượng văn hóa của Vườn hoa Con Cóc
Vườn hoa Con Cóc không chỉ là điểm nhấn cảnh quan tại trung tâm quận Hoàn Kiếm mà còn là một biểu tượng gắn liền với ký ức đô thị Hà Nội hơn một thế kỷ qua. Được xây dựng từ đầu thế kỷ 20, vườn hoa là nơi đặt đài phun nước cổ nhất Hà Nội, nổi bật với tượng con cóc đội nước – hình ảnh gần gũi trong văn hóa Á Đông. Đây là lý do cái tên “Vườn hoa Con Cóc” được người dân truyền miệng cho đến nay.
Với vị trí chiến lược gần hồ Gươm, khách sạn Metropole và Ngân hàng Nhà nước, vườn hoa từng là nơi thư giãn của giới thượng lưu Pháp, chứng nhân của các sự kiện lịch sử cũng như đời sống thường nhật của người Hà Nội. Đặc biệt, giai đoạn nửa đầu thế kỷ 20, vườn hoa từng đón đôi vợ chồng nổi tiếng Charlie Chaplin – Paulette Goddard đến dạo chơi, thu hút sự hiếu kỳ của đông đảo công chúng.
Không chỉ là không gian xanh giữa lòng phố cổ, vườn hoa Con Cóc còn là điểm đến của nghệ sĩ, nhiếp ảnh gia và giới trẻ Hà Nội qua nhiều thời kỳ. Từ việc chụp ảnh cưới, tập thể dục đến cập nhật các trào lưu thời trang, nơi đây luôn là một phần sinh động của đời sống đô thị và là “mảng ký ức sống” của thủ đô nghìn năm văn hiến.