Quản lý Nhà nước về kinh doanh xăng dầu: Cần công khai, minh bạch và cạnh tranh

Xăng dầu là mặt hàng có tầm quan trọng đặc biệt và giá của nó ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế xã hội. Những năm qua, Nhà nước đã có nhiều biện pháp quản lý giá xăng dầu. Tuy vậy, các chính sách đưa ra vẫn chưa tạo ra được một thị trường xăng dầu bình đẳng và mang tính cạnh tranh cao. Nhiều ý kiến của các chuyên gia xung quanh vấn đề này đã được đề cập tại Hội thả “Thị trường kinh doanh xăng dầu, những vấn đề quản lý Nhà nước và kinh doanh hiện nay” do Viện Kinh tế Trung Ương tổ chức.

Hiện các chính sách chưa tạo được thị trường xăng dầu bình đẳng.

Theo TS Vũ Đình Ánh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường giá cả, Bộ Tài chính thì những năm qua, Nhà nước can thiệp vào thị trường giá xăng dầu thông qua các công cụ tài chính đã làm cho hệ thống giá xăng dầu trong nước bị “bóp méo”. Khi giá dầu thế giới xuống thấp, giá trong nước thường không được điều chỉnh xuống mà lại tăng phần thu của Nhà nước thông qua tăng thuế suất thuế nhập khẩu, thậm chí để doanh nghiệp trả các khoản được bù lỗ trước đó. Ngược lại, khi giá thế giới lên cao, giá trong nước lại chỉ được điều chỉnh lên ít hơn và Nhà nước lại phải bù lỗ. Như vậy, dù giá thế giới lên cao hay xuống thấp, với cơ chế hiện hành thì lợi ích chung của xã hội đều thiệt hại. Khi giá thế giới xuống thấp, lợi ích của người tiêu dùng bị xâm hại, còn khi giá thế giới lên cao thì lợi ích của Nhà nước lại bị thiệt hại. Xuất phát từ thực tế đó, TS Vũ Đình Ánh đề xuất, việc điều hành giá xăng dầu trong thời gian tới cần đảm bảo các nguyên tắc: giá xăng dầu phải được hình thành theo cơ chế thị trường, đảm bảo quan hệ hợp lý giữa giá trong nước và thế giới, thực hiện tự do hóa giá cả nhưng không thả nổi theo biến động tự phát của thị trường. Cuối cùng giá xăng dầu cần phải được công khai, minh bạch, hướng tới cạnh tranh, không bù lỗ và khuyến khích sử dụng tiết kiệm. PGS.TS Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế TƯ cũng đồng quan điểm cho rằng, giá dầu thế giới biến động từng ngày, trong khi các biện pháp can thiệp của Nhà nước thường chậm hơn diễn biến của thị trường. 

Tại hội thảo, Ông Cao Dư Sơn, Phó giám đốc Cty CP Hóa dầu Quân đội cho rằng, cách điều hành giá hiện nay đã tạo ra những cách hành xử yếu của các DN phân phối xăng dầu. Do kinh doanh kém hiệu quả có DN khi giảm giá thì đầu cơ tích trữ tạo khan hiếm giả tạo, hoặc gian lận trong đo lường, hoặc lấy hàng từ các nguồn không kiểm soát được… Những điều đó đã làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng và tạo ra môi trường kinh doanh không lành mạnh. Ông Sơn kiến nghị, cơ chế quản lý giá cần nhất quán và công khai để DN chủ động xác định được kế hoạch kinh doanh, không nên điều hành “ nửa vời” như hiện nay (nửa thị trường, nửa xin cho). Các DN đầu mối có điều kiện và năng lực khác nhau nên giá đầu vào cũng khác nhau. Nên để mỗi DN tự xây dựng giá bán để các đại lý lựa chọn. Như vậy sẽ tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh và quyền lợi của người tiêu dùng được đảm bảo.

Một trong những lĩnh vực bị ảnh hưởng nhiều bởi sự “thất thường” của giá xăng dầu hiện nay là lĩnh vực vận tải, trong đó có ngành đường sắt. Ước tính mỗi năm, lượng dầu TCty Đường sắt Việt Nam tiêu thụ từ 600 – 800 tỷ đồng. Vì vậy, những biến động theo hướng tăng giá thời gian qua đã tạo sức ép quá lớn đối với DN. Ông Nguyễn Ngọc Viên, Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam cho biết: đối tượng vận chuyển của ngành đường sắt thường là những người có thu nhập trung bình, và những mặt hàng được Nhà nước chỉ đạo bình ổn giá như xi măng, phân bón, than… do vậy ngành rất khó khăn trong việc tăng cước vận chuyển theo những biến động của giá dầu….

Các chuyên gia tham dự hội thảo đều cho rằng, vấn đề quản lý Nhà nước cũng như điều hành giá xăng dầu phải khắc phục được những hạn chế như hiện nay, trong đó quan trọng nhất là phải đảm bảo tính công khai, minh bạch, tự chủ và cạnh tranh lành mạnh theo cơ chế thị trường.