Vấn đề về mối liên hệ giữa kiến trúc hiện đại và truyền thống Việt Nam từ lâu đã trở thành một chủ đề nhận được nhiều sự quan tâm, bàn luận trong giới chuyên môn. Trong khi nhiều ý kiến đã được đưa ra, bài viết này mong muốn góp phần nhỏ bé vào việc tìm ra những giá trị thiết thực có thể ứng dụng vào thực trạng kiến trúc nước nhà hiện nay – một nền kiến trúc đang đối mặt với không ít khó khăn, lúng túng và những dấu hiệu bế tắc trên con đường phát triển.
Xu hướng tìm về quá khứ – Giải pháp hay vòng lặp?
Trên hành trình đổi mới kiến trúc đầy thách thức, một số khuynh hướng thử nghiệm sáng tạo đã dần xuất hiện. Trong đó, khuynh hướng tìm về cội nguồn truyền thống đang ngày càng phổ biến và được xem như một giải pháp mang tính khả thi cao. Hiện tượng phục cổ – vốn từng bị coi là lỗi thời – nay lại được ưa chuộng trong cả kiến trúc hàn lâm lẫn đời sống dân gian, trở thành một xu hướng thời thượng.
Sự quay lại với quá khứ này khiến chúng ta phải suy ngẫm: Vì sao kiến trúc hiện đại Việt Nam cần viện dẫn quá khứ để tìm lời giải cho sự phát triển? Điều này đặt ra câu hỏi lớn hơn: Giá trị thực sự của truyền thống nằm ở đâu, và bằng cách nào nó để lại dấu ấn sâu sắc lên kiến trúc dân tộc?
Truyền thống: Di sản hay gánh nặng?
Nhiều người vẫn giữ quan niệm rằng kiến trúc truyền thống đơn thuần là một chứng nhân của lịch sử, như cuốn biên niên sử được viết bằng gạch đá, gỗ và ngói. Do đó, không ít ý kiến cho rằng giữa kiến trúc truyền thống và hiện đại gần như không có mối liên hệ rõ ràng. Tuy nhiên, nếu xem xét kỹ hơn, chúng ta sẽ nhận ra rằng lịch sử và hiện tại không tồn tại tách biệt mà là một dòng chảy liên tục, nơi truyền thống đóng vai trò như một bệ đỡ cho hiện tại và định hình tương lai.
Trong tư duy phương Đông, câu nói “Lấy sử làm gương” không chỉ mang ý nghĩa triết lý mà còn gợi mở giá trị ứng dụng sâu sắc. Truyền thống không chỉ là “gương” phản chiếu lịch sử mà còn là chất liệu cấu thành nên kiến trúc hiện đại. Thực chất, truyền thống không phải là một yếu tố phụ thuộc – có cũng được, không có cũng không sao – mà chính là phương thức và nền tảng định hình quá trình hiện đại hóa kiến trúc.
kiến trúc hiện đại và truyền thống: Dấu ấn không thể phai mờ
Kiến trúc truyền thống đã, đang và sẽ tiếp tục thẩm thấu vào mỗi lời nói, mỗi hành động và từng suy nghĩ của con người Việt Nam. Bản sắc truyền thống không chỉ thể hiện qua hình thức, vật liệu hay hoa văn mà còn nằm trong tư duy và cách tiếp cận không gian sống. Nó quy định cách chúng ta cảm nhận về “nhà”, “không gian cộng đồng” hay “bản sắc địa phương”.
Sự hiện diện của truyền thống trong kiến trúc hiện đại không chỉ là sự tiếp nối về mặt hình thức mà còn là sự kế thừa sâu sắc về tinh thần. Nó giúp các công trình kiến trúc hiện đại mang tính “hồn cốt” của dân tộc, tránh rơi vào tình trạng sao chép hoặc mất phương hướng trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Trong lĩnh vực kiến trúc, mỗi kiến trúc sư đều mang cho mình một phong cách riêng, một dấu ấn cá nhân không trộn lẫn. Sự đa dạng đó làm nên vẻ đẹp độc đáo của ngành nghệ thuật này. Tuy nhiên, bản chất cốt lõi của kiến trúc không phải là gì khác ngoài sự nhân hóa. Đây là loại hình nghệ thuật phản ánh sự phát triển của con người qua từng giai đoạn lịch sử, chọn lọc và lưu giữ những giá trị trường tồn với thời gian.
Kiến trúc truyền thống Việt Nam chính là “mật mã di truyền” xã hội, là kho tàng văn hóa mà tổ tiên đã tích lũy qua hàng nghìn năm phát triển. Từng công trình, từng cụm kiến trúc không chỉ đơn thuần đáp ứng nhu cầu vật chất mà còn mang trong mình nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc. Trước hết, chúng phục vụ cho đời sống thường nhật, như nơi ăn ở, sinh hoạt. Tiếp đến, mỗi công trình trở thành biểu tượng của tâm tư, tình cảm mà người tạo dựng muốn gửi gắm. Cuối cùng, ở tầng nghĩa cao nhất, kiến trúc truyền tải tư tưởng, thẩm mỹ và lối sống của cả cộng đồng, trở thành biểu tượng văn hóa lâu dài trong lịch sử.
Kiến trúc không chỉ là sự kết tinh của quá khứ mà còn là nơi lưu giữ những dấu ấn truyền thống trong mỗi cá nhân hiện đại. Vì vậy, việc phủ nhận truyền thống trong quá trình sáng tạo kiến trúc là một điều khó có thể xảy ra. Nhiều người cho rằng cần tách rời hoàn toàn kiến trúc hiện đại khỏi truyền thống, nhưng cách tiếp cận này thường chỉ nhìn nhận một chiều về những mặt tiêu cực của quá khứ. Trong thực tế, hiện đại và truyền thống không tách biệt mà đan xen, bổ trợ lẫn nhau. Chúng ta không chỉ tiếp nối mà còn phải vượt lên truyền thống. Như Kenzo Tange, kiến trúc sư lỗi lạc người Nhật Bản, đã chứng minh rằng có thể phản truyền thống để tạo ra những giá trị kiến trúc mới, miễn là hiểu rõ và nắm vững nền tảng của truyền thống đó.
Sự kế thừa và đổi mới: Quy luật phát triển kiến trúc
Kiến trúc như một dòng sông, chảy qua các giai đoạn thịnh suy khác nhau. Tuy nhiên, quy luật phát triển chung vẫn là “làn sóng sau cao hơn làn sóng trước”. Mỗi nền kiến trúc hậu sinh đều xây dựng trên nền tảng của kiến trúc tiền sinh, đưa nó lên một tầm cao mới. Sự phát triển này không phải lúc nào cũng suôn sẻ, đôi khi có những khúc quanh co hay thụt lùi, nhưng nhìn chung, kiến trúc luôn hướng tới sự hoàn thiện hơn.
Thay vì đối lập hiện đại và truyền thống, chúng ta cần nhìn nhận rằng cả hai đều là những giai đoạn trong dòng chảy liên tục của lịch sử. Kiến trúc truyền thống chính là nguồn cảm hứng và cơ sở để kiến trúc hiện đại vươn xa. Những nền kiến trúc vĩ đại từ trước đến nay luôn dựa trên sự giao lưu, học hỏi và tiếp thu tinh hoa lẫn nhau.
Lịch sử cũng cho thấy, nhiều truyền thống tưởng chừng đã mai một vẫn có thể hồi sinh trên nền tảng mới. Kiến trúc Hy Lạp cổ đại từng suy tàn ở thời Trung cổ, nhưng đến thời kỳ Phục Hưng, nó được hồi sinh rực rỡ và đạt đến đỉnh cao mới. Điều này cho thấy, truyền thống dù cũ kỹ nhưng nếu vẫn giữ được giá trị bền vững của dân tộc, thì khi gặp điều kiện thích hợp sẽ có cơ hội tái sinh mạnh mẽ hơn.
Cơ hội phục hưng kiến trúc truyền thống Việt Nam
Kiến trúc truyền thống Việt Nam, với bề dày lịch sử và đặc trưng văn hóa độc đáo, vẫn đang chờ đợi một thời cơ phục hưng thực sự. Sau thời kỳ kiến trúc Đông Dương đặc sắc đầu thế kỷ XX, nền kiến trúc Việt Nam vẫn còn nhiều tiềm năng để “cất cánh” trong thế kỷ XXI – thế kỷ của văn hóa.
Đây là thời điểm mà các loại hình văn hóa, bao gồm cả kiến trúc, sẽ dựa vào bản sắc riêng của mình để phát triển. Kiến trúc truyền thống các dân tộc trên toàn thế giới đều có cơ hội hồi sinh trong thời đại mới, và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Với sự kết hợp giữa tinh thần truyền thống và tư duy hiện đại, chúng ta hoàn toàn có thể kỳ vọng vào một giai đoạn phát triển rực rỡ, đưa kiến trúc truyền thống Việt Nam vươn xa hơn trên bản đồ thế giới.
Có thể nói, truyền thống và hiện đại không phải là hai thái cực mâu thuẫn mà là hai yếu tố bổ trợ, hòa quyện. Tìm được sự cân bằng giữa chúng chính là chìa khóa để kiến trúc Việt Nam phát triển bền vững, mang đậm dấu ấn dân tộc và sẵn sàng hội nhập với thế giới.
