Huế – mảnh đất kinh kỳ trầm mặc, nơi lưu giữ trọn vẹn tinh hoa văn hóa hàng thế kỷ, đang chuyển mình theo nhịp sống hiện đại. Không còn là một thành phố chỉ gói gọn trong vẻ đẹp hoài cổ, Đô thị di sản Huế ngày nay khoác lên mình chiếc áo mới: tinh tế hơn, sáng tạo hơn nhưng vẫn giữ nguyên cái hồn sâu lắng của di sản. Sự giao thoa giữa truyền thống và đổi mới tạo nên một diện mạo đô thị độc đáo, nơi những công trình cổ kính hòa quyện cùng nhịp sống sôi động, mang đến sức hút đặc biệt cho du khách lẫn người dân bản địa.
Bên dòng Hương Giang mộng mơ, giữa những ngày tháng 3/2025, Huế bừng lên trong không khí Kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng Huế (26/3/1975 – 26/3/2025). Nửa thế kỷ trôi qua, từ một kinh thành từng oằn mình trong khói lửa chiến tranh, Huế giờ đây không chỉ là chứng nhân lịch sử mà còn là biểu tượng sống động của sự hồi sinh. Với danh xưng “đô thị di sản đầu tiên của Việt Nam”, thành phố này đang viết tiếp câu chuyện về cách gìn giữ hồn xưa trong sắc thái mới, nơi kiến trúc và nhịp sống đô thị hòa quyện để kể những chương mới về bền vững và bản sắc.
Quyết định đổi dòng lịch sử
Tháng 3/1975, khi chiến dịch giải phóng Huế bước vào giai đoạn khốc liệt, Khu ủy Trị Thiên đứng trước một ngã rẽ định mệnh. Nếu để quân địch co cụm trong lòng thành phố, kinh thành triều Nguyễn – vốn đã chịu tổn thương nặng nề từ Tết Mậu Thân 1968 – có nguy cơ tan hoang thêm bởi bom đạn. Trong một cuộc họp khẩn giữa hai đợt tiến công, cố Trung tướng Lê Tự Đồng, Bí thư Khu ủy, đã vạch ra lối đi táo bạo: không đánh trực diện vào Huế, mà bao vây, chia cắt, tiêu diệt địch từ bên ngoài. “Giết địch ngoài công sự, cắt đường 1, buộc chúng chạy ra biển” – ông nói, và đó là cách để bảo vệ những viên gạch, những mái ngói đã chứng kiến bao triều đại.
Kế hoạch ấy thành công. Từ hướng bắc, tây bắc, rồi nam, tây nam, các mũi tiến công phối hợp nhịp nhàng, hút địch ra khỏi thành phố. Đến rạng sáng 26/3/1975, khi lá cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng tung bay trên Kỳ Đài, Huế không chỉ được giải phóng mà còn giữ được phần hồn quý giá của mình. Tôi đứng trên đồi Vọng Cảnh hôm nay, nhìn xuống dòng sông Hương tím mộng, chợt nghĩ rằng quyết định năm ấy không chỉ là chiến thắng quân sự, mà là một lời cam kết với di sản – một di sản giờ đây đang sống, đang thở giữa nhịp đập của đô thị hiện đại.
Đô thị di sản Huế hồi sinh từ tro tàn: Kiến trúc kể chuyện
Nửa thế kỷ sau ngày im tiếng súng, Huế không còn là thành phố của những đổ nát. Từ những năm 1980, khi hệ thống di tích cung đình xuống cấp trầm trọng, tiếng nói từ UNESCO đã vang lên như một hồi chuông cứu nguy. Bạn bè quốc tế chung tay, và đến năm 1993, Quần thể di tích Cố đô Huế chính thức trở thành di sản thế giới. Nhưng điều làm tôi ấn tượng không chỉ là sự phục hồi vật chất, mà là cách Huế biến những vết sẹo chiến tranh thành nguồn cảm hứng kiến trúc.
Những công trình trùng tu không đơn thuần là sao chép quá khứ. Chúng mang hơi thở của sự chính xác và sáng tạo, nhờ những tư liệu quý giá từ khắp năm châu. Tôi từng bước qua Điện Thái Hòa sau phục dựng, cảm nhận được sự tỉ mỉ trong từng họa tiết, từng mảng màu đỏ son. Nhưng Huế không dừng lại ở việc “sửa chữa”. Thành phố mở rộng tầm nhìn, đưa kiến trúc xanh vào không gian di sản. Dọc bờ sông Hương, những công viên, lối đi bộ được thiết kế với cây xanh bản địa như bằng lăng, phượng vĩ giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị. Đó là cách Huế giữ hồn xưa mà vẫn khoác lên mình sắc áo mới – một sự giao thoa giữa lịch sử và tương lai.
Đô thị di sản Huế mang sắc mới từ nhịp sống bền vững
Huế hôm nay không chỉ là điểm đến của những người yêu di sản, mà còn là hình mẫu của đô thị bền vững. Tôi nhớ một buổi chiều thả thuyền trên sông Hương, gió mang theo mùi hương dịu dàng từ hoa sữa ven bờ. Không còn cảnh nước lợ mùa hè hay những trận lũ cuốn trôi hạ lưu, nhờ đập ngăn mặn Thảo Long và hồ Tả Trạch được xây dựng với sự hỗ trợ từ Trung ương. Những công trình này vừa giải quyết vấn đề sinh kế, vừa bảo vệ di sản trước biến đổi khí hậu – kẻ thù thầm lặng của mọi thành phố cổ.
Nhưng điều khiến tôi xúc động hơn cả là câu chuyện của hơn 1.000 hộ dân vạn đò và gần 5.000 hộ sống trên Thượng Thành, Eo Bầu được di dời lên bờ. Họ không chỉ có nhà mới, mà còn được trao một cuộc sống mới, thoát khỏi cảnh tạm bợ giữa lòng di sản. Những khu tái định cư được thiết kế với cảm hứng từ kiến trúc Huế xưa: mái ngói thấp, sân vườn thoáng, nhưng tích hợp vật liệu hiện đại như gạch không nung, kính cách nhiệt. Đó là cách Huế vừa giữ gìn bản sắc, vừa nâng cao chất lượng sống, biến di sản thành “hạt nhân” của phát triển đô thị.
Kiến trúc xanh: Linh hồn của đô thị di sản
Trong hành trình trở thành đô thị di sản đầu tiên của Việt Nam, Huế không chỉ dựa vào quá khứ. Tôi nhìn thấy tương lai trong những ý tưởng kiến trúc xanh đang len lỏi vào thành phố. Những ngôi nhà mới mọc lên dọc đường Lê Lợi hay khu vực An Cựu không chỉ đẹp bởi nét duyên dáng Huế, mà còn bởi sự thông minh trong thiết kế. Giếng trời, mái xanh, hệ thống thu gom nước mưa – những giải pháp ấy không còn xa lạ. Một người bạn kiến trúc sư từng chia sẻ với tôi về dự án nhà ở thí điểm gần cầu Trường Tiền: tường làm từ gạch tái chế, mái lắp pin mặt trời, giảm đến 40% tiêu thụ điện năng.
Ngay cả trong không gian công cộng, Huế cũng tiên phong với những công trình như cầu đi bộ Nguyễn Hoàng – dự án vừa hoàn thiện đúng dead nhịp sống mới của đô thị di sản Huế. Công trình này là biểu tượng của sự kết nối giữa con người và thiên nhiên. Đứng trên cầu, tôi thấy được cách Huế đang cân bằng giữa bảo tồn và phát triển: vừa giữ gìn di sản, vừa tạo ra không gian sống hiện đại, bền vững. Đó là nhịp sống mới – nơi kiến trúc không chỉ là vật chất, mà còn là cầu nối giữa quá khứ và tương lai.
Đô thị di sản Huế ngày mai: Di sản sống động
Khi chuẩn bị cho ngày chính thức trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, Huế không chỉ nhìn lại 50 năm qua, mà còn hướng tới 50 năm tới. Tôi tin rằng, với 8 di sản vật thể và phi vật thể được UNESCO công nhận, Huế không còn là bài học về cách một đô thị có thể sống cùng di sản. Ông Nguyễn Thanh Bình, nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên Huế, từng nói: “Huế đã biến di sản thành sức mạnh để phát triển, không phải gánh nặng”.
Huế hôm nay không chỉ là miền ký ức mà còn là bức tranh tương lai đầy sắc màu, nơi giá trị di sản được kế thừa và thăng hoa theo dòng chảy thời đại. Hành trình giữ gìn và phát triển đô thị di sản này vẫn đang tiếp diễn, mở ra những cơ hội mới cho văn hóa, du lịch và cuộc sống đô thị. Hãy đến Huế, để cảm nhận trọn vẹn nhịp sống mới trong cái hồn xưa vĩnh cửu, nơi mỗi bước chân là một câu chuyện, mỗi góc phố là một nhịp thở của thời gian.
