Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia 2024–2025 không đơn thuần là sự kiện vinh danh các công trình tiêu biểu mà còn phản ánh bức tranh tổng thể của kiến trúc Việt Nam đang trên đà chuyển mình mạnh mẽ. Với 239 tác phẩm tham dự thuộc nhiều hạng mục như kiến trúc công trình, nội – ngoại thất, cảnh quan đô thị, quy hoạch, và nghiên cứu lý luận, giải thưởng năm nay đã cho thấy sự phát triển toàn diện cả về quy mô lẫn chất lượng sáng tác.
Sự đa dạng về loại hình công trình – từ nhà ở, khách sạn, nhà hàng đến du thuyền, bảo tàng và các công trình di sản – đã góp phần tái hiện một bức tranh đa sắc của kiến trúc đương đại Việt Nam. Mỗi tác phẩm là một nỗ lực sáng tạo không ngừng của các kiến trúc sư (KTS), nhằm giải quyết bài toán công năng – thẩm mỹ – bối cảnh một cách hài hòa, khoa học và giàu tính nhân văn.
Điểm nhấn đáng chú ý trong mùa giải lần này là sự trở lại mạnh mẽ của các tác phẩm thuộc hạng mục bảo tồn di sản. Không chỉ dừng lại ở việc tái hiện giá trị lịch sử, các công trình này còn thể hiện tư duy hiện đại trong cách tiếp cận – kết hợp giữa kỹ thuật xây dựng mới với yếu tố truyền thống bản địa, tạo nên không gian sống có chiều sâu văn hóa và bền vững với thời gian. Đây chính là minh chứng rõ nét cho việc kiến trúc không tách rời lịch sử, mà là một phần trong hành trình tiếp nối và tái định nghĩa di sản.
Tư duy kiến trúc đổi mới: Bắt nhịp xu hướng, giữ vững cốt lõi
Một trong những yếu tố nổi bật tại Giải thưởng năm nay là sự tiến bộ rõ rệt trong tư duy thiết kế. Các kiến trúc sư Việt không chỉ cập nhật nhanh chóng các trào lưu kiến trúc đương đại thế giới như kiến trúc xanh, công trình thông minh (smart building), hay thiết kế bền vững (sustainable design), mà còn biết chắt lọc và lồng ghép các yếu tố văn hóa truyền thống, bản địa vào trong từng chi tiết thiết kế.
Xu hướng “kiến trúc bản sắc” đang dần trở thành tiêu chí quan trọng trong các tác phẩm được đánh giá cao. Những công trình không chỉ đẹp về hình khối hay đáp ứng công năng sử dụng, mà còn cần phản ánh được tinh thần văn hóa địa phương – từ chất liệu sử dụng, hình thức mái, đến màu sắc và cách tổ chức không gian. Đây chính là cách mà kiến trúc Việt Nam định hình bản sắc riêng biệt trong bối cảnh hội nhập toàn cầu.
Phân tích kỹ hơn, nhiều công trình được trao giải đã cho thấy sự tiến bộ vượt bậc trong việc tối ưu hóa công năng sử dụng, đảm bảo tính tiện nghi và khả năng tương tác với người dùng. Đồng thời, việc tận dụng năng lượng tự nhiên, tiết kiệm chi phí vận hành, sử dụng vật liệu thân thiện môi trường – tất cả đang hình thành nên một thế hệ kiến trúc mới: thân thiện, linh hoạt và bền vững.
Vinh danh tài năng – Khơi nguồn đổi mới
Hội đồng Giải thưởng đã lựa chọn 53 tác phẩm tiêu biểu để vinh danh, bao gồm: 1 Giải thưởng Lớn, 5 Giải Vàng, 12 Giải Bạc và 35 Giải Đồng. Ngoài ra, các hạng mục đặc biệt như “Vì sự phát triển kiến trúc”, giải đơn vị có thành tích xuất sắc và giải cộng đồng bình chọn cũng được trao tặng – cho thấy nỗ lực lan tỏa giá trị kiến trúc tới mọi tầng lớp xã hội.
Đặc biệt, tác phẩm đoạt Giải thưởng Lớn – Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam – là minh chứng rõ ràng cho cách mà một công trình công cộng có thể vừa đảm bảo tính biểu tượng lịch sử, vừa thể hiện rõ năng lực thiết kế, tính thẩm mỹ và tư duy hiện đại của đội ngũ KTS. Đây cũng là thông điệp rõ ràng: kiến trúc không chỉ là hình thức, mà là kết tinh của lịch sử, văn hóa, cảm xúc và trách nhiệm xã hội.
Kiến trúc là nghệ thuật vị nhân sinh
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã nhấn mạnh trong bài phát biểu: “Kiến trúc là sự kết hợp giữa nghệ thuật và khoa học, vừa sáng tạo, vừa kỹ thuật; vừa mang tính cá nhân, vừa là biểu tượng cộng đồng. Mỗi công trình đều là một thông điệp – kể lại câu chuyện của dân tộc, phản ánh khát vọng, tâm thế và bản lĩnh Việt Nam”.
Lời phát biểu này không chỉ là lời kêu gọi, mà còn là định hướng chiến lược cho sự phát triển kiến trúc trong tương lai. Trong bối cảnh đô thị hóa tăng nhanh, biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, vai trò của kiến trúc sư ngày càng trở nên quan trọng – không chỉ là người thiết kế, mà còn là người kiến tạo không gian sống bền vững, an toàn và giàu nhân văn.
Bên cạnh sự sáng tạo, kiến trúc hiện đại Việt Nam cần đề cao tinh thần trách nhiệm xã hội: từ việc tham gia quy hoạch đô thị, phát triển nhà ở xã hội, đến gìn giữ bản sắc văn hóa qua từng chi tiết nhỏ. Đây là những yếu tố cốt lõi giúp định vị lại vị thế của kiến trúc Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Hướng tới tương lai: Kiến trúc vì con người và vì môi trường
Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia 2024–2025 không chỉ là dấu mốc thành tựu, mà còn là lời hiệu triệu tới toàn thể đội ngũ kiến trúc sư Việt Nam: Tiếp tục sáng tạo, tiếp tục dấn thân, tiếp tục đổi mới.
Việc khuyến khích phát triển kiến trúc xanh, sử dụng công nghệ mới như AI, VR/AR, IoT, cùng với vật liệu tái chế và giải pháp tiết kiệm năng lượng không chỉ là xu hướng – đó là trách nhiệm và cam kết với tương lai.
Những tác phẩm được vinh danh hôm nay sẽ là nền móng, là di sản cho mai sau – nơi những thế hệ tiếp nối có thể nhìn lại, học hỏi, và tiếp tục hành trình kiến tạo không gian sống an toàn, hài hòa và bền vững.
Kiến trúc Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lịch sử. Với bản sắc văn hóa sâu sắc, sự nỗ lực của cộng đồng kiến trúc sư, và sự ủng hộ từ chính phủ và xã hội, nền kiến trúc nước nhà hoàn toàn có thể vươn lên, sánh vai với các quốc gia phát triển, trở thành niềm tự hào không chỉ của ngành xây dựng, mà còn của cả dân tộc.