Những cơn mưa lớn không chỉ khiến giao thông tê liệt mà còn làm đảo lộn nhịp sống của hàng triệu người dân Hà Nội. Cảnh ngập sâu, nước tràn phố trở thành nỗi ám ảnh mỗi mùa mưa đến. Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và hạ tầng quá tải, việc tìm ra giải pháp phòng chống úng ngập hiệu quả, bền vững và mang tính dài hạn là điều cấp thiết hơn bao giờ hết.
Nguyên nhân quá tải hệ thống thoát nước đô thị
Một trong những nguyên nhân chính khiến Hà Nội liên tục xảy ra ngập úng là do mưa vượt quá công suất thiết kế của hệ thống thoát nước. Theo Sở Xây dựng Hà Nội, toàn bộ mạng lưới hiện nay được tính toán cho lượng mưa tối đa 310mm/2 ngày. Tuy nhiên, trong đợt mưa lớn ngày 30/9, nhiều khu vực như Ô Chợ Dừa, Hai Bà Trưng ghi nhận lượng mưa vượt 130–170%, khiến hệ thống không kịp tiêu thoát, dẫn đến tình trạng quá tải và ngập sâu tại các điểm trũng thấp.
Bên cạnh yếu tố thời tiết cực đoan, công tác đầu tư và hoàn thiện hạ tầng thoát nước còn chậm và thiếu đồng bộ. Trong tổng diện tích 313 km² khu vực nội thành, mới chỉ 24,7% diện tích thuộc lưu vực sông Tô Lịch được đầu tư hệ thống thoát nước đạt chuẩn. Tổng công suất tiêu thoát của toàn thành phố mới đạt khoảng 20% so với yêu cầu thiết kế. Các trạm bơm đầu mối như Yên Nghĩa hay Liên Mạc vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, thiếu các hạng mục hỗ trợ như hồ điều hòa và kênh dẫn, khiến năng lực bơm chưa phát huy hiệu quả.
Ngoài ra, sự thiếu đồng bộ giữa hạ tầng cũ và các khu đô thị mới càng khiến vấn đề trầm trọng. Nhiều khu vực phát triển mới có cao độ nền thấp hơn khu vực xung quanh, dẫn đến việc nước mưa chảy dồn nhanh về các vùng trũng. Một số tuyến quốc lộ, tỉnh lộ trước đây vốn thuộc hệ thống tiêu nông nghiệp, nay trở thành khu dân cư nhưng hệ thống thoát nước chưa được đầu tư tương ứng. Khi mưa lớn, nước không có đường thoát, gây ngập cục bộ.
Kết hợp với việc mực nước các sông Nhuệ, Đáy, Bùi, Tích… dâng cao do hoàn lưu bão, nước không thể tiêu thoát tự nhiên, làm tình trạng úng ngập lan rộng toàn thành phố. Dù lực lượng thoát nước đã huy động gần 2.500 nhân công và hàng trăm thiết bị ứng trực, nhưng trong điều kiện hạ tầng chưa hoàn chỉnh và lượng mưa vượt chuẩn, việc kiểm soát ngập úng vẫn gặp nhiều khó khăn.
Thực tế này cho thấy, để triển khai hiệu quả giải pháp phòng chống úng ngập, Hà Nội cần song song nâng cấp hạ tầng, tăng công suất tiêu thoát, đồng thời hoàn thiện quy hoạch liên vùng nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan.
Giải pháp phòng chống úng ngập
Sau những đợt mưa kéo dài khiến nhiều khu vực nội đô rơi vào tình trạng ngập sâu, Hà Nội đang đặt trọng tâm vào đầu tư đồng bộ các công trình chống ngập quy mô lớn. Đây được xem là hướng đi then chốt để nâng cao năng lực tiêu thoát nước và bảo vệ hạ tầng đô thị trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.
Trước mắt, thành phố tập trung nâng cấp trạm bơm Yên Sở, thuộc hệ thống tiêu thoát nước lưu vực Tô Lịch. Công trình sẽ được cải tạo để đáp ứng vận hành liên tục trong các trận mưa lớn kéo dài, đồng thời mở rộng khả năng tiêu nước qua sông Kim Ngưu – Tô Lịch. Song song đó, việc nạo vét, cải tạo sông hạ lưu và các tuyến kênh liên kết giúp tăng tốc độ thoát nước, giảm áp lực úng ngập cục bộ trong nội đô.
Để xử lý các điểm ngập cục bộ, Hà Nội hướng tới xây dựng bể chứa nước ngầm và trạm bơm chuyển bậc tại các khu đất công, công viên, hồ điều hòa. Mô hình này không chỉ giúp điều tiết lượng nước mưa tức thời mà còn tạo nguồn nước dự trữ, tái sử dụng trong sinh hoạt hoặc tưới cây – góp phần xây dựng đô thị xanh, thích ứng khí hậu.
Khu vực lưu vực sông Nhuệ – nơi chịu ảnh hưởng nặng nề của các trận mưa bão – sẽ được đầu tư đồng bộ các hạng mục nạo vét, mở rộng sông và hoàn thiện hệ thống kênh dẫn. Trọng điểm là phát huy tối đa công suất trạm bơm tiêu Yên Nghĩa 120m³/s, kết nối với hồ Yên Nghĩa 2, 3 và các kênh La Khê, T3A, T3B. Ngoài ra, các trạm bơm Đông La, Đào Nguyên cũng được cải tạo để đáp ứng tiêu chuẩn thoát nước đô thị hiện đại.
Ở khu vực phía Bắc, cụm công trình đầu mối Liên Mạc và trạm bơm Thụy Phương sẽ được nâng cấp nhằm tạo liên thông giữa hệ thống tiêu sông Nhuệ và sông Tô Lịch, giúp điều tiết linh hoạt nguồn nước. Trong khi đó, hệ thống thoát nước lưu vực Tả Nhuệ và Hữu Nhuệ giai đoạn I – II đang được tính toán để chịu được cường độ mưa tới 310mm/2 ngày, đảm bảo kiểm soát mực nước sông trong mọi tình huống.
Tại các khu đô thị địa hình thấp như Linh Đàm, Yên Xá, Văn Phú, Geleximco, Dương Nội, An Hưng, thành phố sẽ bổ sung trạm bơm cục bộ và hệ thống cống xả nhanh ra các kênh tiêu chính. Riêng khu Ciputra, chủ đầu tư đang gấp rút hoàn thiện trạm bơm công suất 9m³/s, kết nối với sông Hồng, đồng thời duy trì hồ điều hòa ở cao độ +4 để tăng khả năng trữ nước mưa.
Các tuyến quốc lộ 32, 21, khu vực Long Biên và dọc Đại lộ Thăng Long cũng được đưa vào danh mục đầu tư mở rộng cống tiêu và nạo vét sông Cầu Bây – nhằm khắc phục triệt để tình trạng úng ngập giao thông trong mùa mưa.
Về dài hạn, Hà Nội đang lập Quy hoạch cao độ nền thoát nước Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn 2065, với các thông số kỹ thuật được hiệu chỉnh để thích ứng với mưa cực đoan trên 310mm/2 ngày. Song song, thành phố nghiên cứu quy định bắt buộc lắp đặt bể chứa nước mưa tại các công trình mới – vừa giảm tải hệ thống thoát nước, vừa tái sử dụng nguồn nước tự nhiên.
Nhìn tổng thể, mạng lưới công trình đầu mối, trạm bơm, hồ điều hòa và hệ thống kênh tiêu không chỉ là những hạ tầng kỹ thuật, mà còn là “lá chắn” bền vững giúp Hà Nội chủ động ứng phó với các kịch bản mưa lớn trong tương lai. Đây là bước đi thiết yếu để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Thủ đô an toàn – thích ứng – phát triển bền vững trong chiến lược tổng thể về giải pháp phòng chống úng ngập.
Để xây dựng một Hà Nội an toàn trước những cơn mưa lớn, mỗi bước đi đều cần sự phối hợp giữa quy hoạch, công nghệ và ý thức cộng đồng. Đã đến lúc cùng chung tay triển khai những giải pháp phòng chống úng ngập mạnh mẽ, vì một đô thị đáng sống và phát triển bền vững.