Từ ngôi đình duy nhất được vua phong tặng “Vạn cổ anh linh” đến bất khả xâm phạm, Đình So vẫn luôn chiếm lĩnh ngai vị là một công trình kiến trúc nổi bật và danh tiếng của xứ Đoài xưa.
Đình So nằm tại huyện Quốc Oai, Hà Nội, được biết đến với câu ca “Đẹp đình So, to đình Cấn” và đã thu hút sự chú ý không chỉ bởi lịch sử lâu đời mà còn bởi kiến trúc độc đáo và tinh xảo. Đình được xây dựng từ thời nhà Đinh (968-980). Đình thờ Tam vị hiện thông Nguyên soái Đại vương cùng 300 tráng sĩ Làng So, những người có công lớn trong việc phò vua Đinh Tiên Hoàng thống nhất 12 sứ quân vào thế kỷ thứ X. Đây là một trong những yếu tố quan trọng tạo nên giá trị lịch sử và văn hóa của ngôi đình. Ban đầu, nơi đây chỉ là một ngôi miếu nhỏ, nhưng đến năm 1673, thời Lê Trung Hưng (1533-1788), ngôi miếu này đã được tu bổ và mở rộng thành đình, hoàn thành vào năm 1674. Đình So hiện tại có quy mô kiến trúc theo kiểu nội công ngoại quốc trên diện tích 1.100m², với tổng cộng 55 gian và 64 cột lớn nhỏ.
Đình So được xem là một trong những ngôi đình cổ có kiến trúc mẫu mực nhất. Ngôi đình này hài hòa với cảnh sắc thiên nhiên và mang đầy đủ dáng dấp của một ngôi đình cổ Việt Nam, nhưng vẫn thể hiện sự tinh xảo và cầu kỳ trong từng đường nét nghệ thuật.
Đình nằm trên thế đất hình con quy theo thế gối sơn đạp thủy, phía sau là ngọn núi đất Vĩ Quy làm thế tựa, phía trước là hồ bán nguyệt. Bên ngoài đê là cánh đồng bãi màu mỡ ven dòng sông Đáy linh thiêng. Quanh đình là vườn cây lưu niên tạo không gian xanh mát, tĩnh lặng cho ngôi đình.
Cổng tam quan của đình So rất đẹp với một dãy bậc thang đá có 18 cấp dắt xuống phía hồ bán nguyệt, hai bên có hai hàng lan can bằng đá với mỗi đầu có tạo hình đám mây rất mềm mại và sống động, tạo cảm giác mây vờn, gió thổi rất nhẹ nhàng. Cảnh quan xung quanh đình hòa quyện giữa thiên nhiên và kiến trúc cổ kính, tạo nên một bức tranh phong cảnh sơn thủy hữu tình.
Cổng tam quan của Đình So có kiến trúc hai tầng, ba gian, bốn mái, với hai bên là hai lối cửa nhỏ để ra vào. Các họa tiết trang trí và chạm khắc trên nóc tam quan vẫn giữ được nguyên vẹn, đẹp và tinh xảo. Đặc biệt, ông Vương Đắc Tâm, thủ từ đình làng So, cho biết toàn bộ hình tượng rồng và cá chép hóa rồng ở cổng tam quan đều được đục kênh bong (đục bằng tay) rất tinh xảo.
Rồng là biểu tượng chính trong chạm khắc của đình, thể hiện cho sự cát tường và mang đậm nét văn hóa phương Đông. Hình tượng rồng từ lâu đã là biểu tượng gắn với nguồn gốc “Con Rồng, cháu Tiên” của người Việt, và sự xuất hiện của rồng trong kiến trúc đình So thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và nghệ thuật.
Bên trong không gian ngôi đình có hơn 60 cột gỗ lim lớn nhỏ, với mặt sàn cũng được làm từ gỗ lim. Trải qua nếp nếp thời gian, đình So vẫn giữ được nét tinh xảo và cổ kính. Không gian bên trong đình cao, rộng, thoáng đãng với các gian Đại điện nằm ở chính giữa, trũng hơn hẳn so với các gian ở hai bên. Đây là nơi đặt án hương thờ nhà Thánh, cũng là nơi diễn ra các nghi lễ quan trọng trong dịp hội hè lễ Tết.
Các mảng chạm khắc trong đình So kết hợp nhiều phong cách khác nhau, tạo ra sự đa dạng trong trang trí từ chạm nổi hoa lá cách điệu (tùng, cúc, trúc, mai) đến chạm “tứ linh”, tạo nên những mảng không gian đa chiều của kiến trúc.
Theo dân gian truyền lại, Đình So thờ Tam vị Đại Vương, những vị tướng nhà Đinh có công giúp vua Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân. Đây không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là nơi diễn ra nhiều hoạt động văn hóa, lễ hội truyền thống.
Ngôi đình bao gồm các hạng mục chính: Đại bái, Hậu cung, hai dãy Tả – Hữu vu, Nghi môn, và khu đình chính được đặt ở vị trí trung tâm. Đại bái của đình So có quy mô lớn với chiều rộng 14m, chiều dài 34m, gồm 7 gian 2 dĩ. Đây là nơi diễn ra các hoạt động thờ cúng và nghi lễ quan trọng. Xung quanh đại bái là hệ thống cửa bức bàn và sàn gỗ lim chạy dọc hai bên, tạo nên không gian trang nghiêm và ấm cúng.
Các cột gỗ lim lớn nhỏ trong đại bái được bố trí hài hòa, có khả năng chịu lực lớn. Trên các cột này, nghệ nhân đã chạm khắc nhiều họa tiết phong phú, từ hoa lá cách điệu (tùng, cúc, trúc, mai) đến các hình tượng tứ linh (long, ly, quy, phượng). Những mảng chạm khắc này không chỉ làm đẹp cho công trình mà còn mang ý nghĩa phong thủy, biểu trưng cho sự hòa hợp và may mắn.
Với những giá trị về lịch sử, văn hóa, lễ hội, kiến trúc và nghệ thuật, đình So đã trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách trong các tour du lịch văn hóa tâm linh và lịch sử. Tháng 12/2018, đình So được xếp hạng là di tích Quốc gia đặc biệt, khẳng định vị thế và giá trị của công trình này trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Khám phá đình So, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng một công trình kiến trúc cổ đặc sắc mà còn được đắm mình trong không gian lịch sử, văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Ngôi đình này, với vị trí địa lý đắc địa và kiến trúc tinh xảo, thực sự là một viên ngọc quý của xứ Đoài, xứng đáng với danh xưng “danh lam đệ nhất xứ Đoài”. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, đình So vẫn đứng vững như một chứng nhân lịch sử, một biểu tượng của nghệ thuật kiến trúc và văn hóa Việt Nam.
