Làng cổ Phước Tích bên dòng Ô Lâu

Phước Tích, xã Phong Hoà, huyện Phong Điền, tỉnh TT-Huế là một làng nghề sản xuất gốm nổi tiếng, hình thành từ thế kỷ XV. Thời Lê sơ làng có tên là Dõng Quyết, sau đổi thành Phước Giang, rồi Hoàng Giang, đến triều các vua Nguyễn, làng được đặt tên là Phước Tích.

Nhà rường ở Phước Tích.

Từ buổi đầu thành lập (1470), Phước Tích đã nổi tiếng với nghề làm gốm. Hơn 500 năm, Phước Tích vẫn gìn giữ được những giá trị di sản văn hoá quý giá của một làng quê Việt nổi tiếng ở miền Trung. Đặc biệt là quần thể di tích kiến trúc dân gian độc đáo với hơn 20 ngôi nhà rường cổ trên 100 năm tuổi còn khá nguyên vẹn. Bên cạnh hệ thống nhà vườn độc đáo là các di tích tín ngưỡng, tôn giáo như đình, chùa, miếu, nhà thờ các họ tộc; di tích của nền văn hoá Chăm Pa; những bến nước, cây cổ thụ trên 500 năm tuổi soi bóng bên dòng Ô Lâu thơ mộng bao quanh làng. Chính nhờ những yếu tố này mà làng cổ Phước Tích được xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia.

Từ làng nghề gốm đến kiến trúc nhà rường cổ

Từ lâu, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản làng cổ Phước Tích đã được chính quyền địa phương đặt ra, đặc biệt là việc bảo tồn quần thể di tích nhà rường cổ và khôi phục nghề gốm truyền thống. Một số người dân nơi đây đã không đủ sức trùng tu để bảo vệ ngay chính cả ngôi nhà của mình đang ở. Phước Tích còn có một nguồn di sản văn hoá tinh thần quý giá gắn liền với nghề gốm truyền thống hơn 500 năm. Đó là tri thức dân gian, là  tính cố kết cộng đồng của người dân làng nghề cùng với hoạt động lễ hội văn hoá, tín ngưỡng, ẩm thực dân gian …

Sau năm 1975, khi đất nước hoàn toàn giải phóng, người dân Phước Tích từ khắp nơi trong nước trở về quê cũ, với mong muốn tiếp tục phục hồi nghề truyền thống của cha ông. Được sự tiếp sức của chính quyền, nhiều người đã mạnh dạn đến các làng nghề gốm trong Nam ngoài Bắc như Lái Thiêu, Hương Canh… để học tập, tiếp thu những công nghệ về xây dựng lò, chế tác nhiều mẫu sản phẩm mới, nhằm nhanh chóng khôi phục nghề gốm cho Phước Tích. Song, do mặt hàng gốm sản xuất theo công nghệ truyền thống khó có thể cạnh tranh được với thị trường, nên chỉ một thời gian ngắn, những lò gốm của Phước Tích lại phải ngừng sản xuất. Lửa lò tắt, người thợ gốm Phước Tích chỉ biết ngậm ngùi cùng ký ức một thời hưng thịnh của làng nghề. Chính nhờ nguồn lợi từ nghề gốm mà cha ông họ đã xây dựng được những ngôi nhà rường tuyệt đẹp trên trăm năm tuổi. Đây chính là những kiến trúc gắn với đời người thợ gốm qua những tháng năm chắt chiu dành dụm. Người dân ở đây quan niệm rằng nhà rường không chỉ để ở mà còn là nơi thờ cúng tổ tiên, là ngôi nhà hương hỏa lưu truyền cho các thế hệ con cháu. Để xây dựng một ngôi nhà rường, chủ nhân cần phải có một thời gian khá dài để chuẩn bị:“Tam niên tích cốc, ngũ niên tích mộc”, tức là phải mất ít nhất ba năm dành dụm thóc gạo, năm năm chuẩn bị phần gỗ lạt. Song thực tế thời gian chuẩn bị tài lực để làm được một ngôi nhà rường có qui mô lớn “ba gian hai chái”, chạm trổ cầu kỳ, phải tốn nhiều hơn nữa. Có khi chuẩn bị từ đời cha, nhưng đến đời con mới xây dựng được. Nhà rường là kiệt tác của kiến trúc dân gian, di sản văn hóa quý giá của đất nước. Hơn hai mươi ngôi nhà rường còn lại hôm nay chỉ là một phần của quần thể nhà rường ngày xưa của làng cổ Phước Tích.

Nghề gốm Phước Tích.

Bảo tồn và phát huy giá trị di tích làng cổ

Phước Tích được công nhận là di tích cấp quốc gia là một cơ hội cho người dân tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị những di tích kiến trúc nghệ thuật do cha ông để lại. Việc trùng tu, tôn tạo, người chủ di tích, cụ thể là chủ nhân của các ngôi nhà rường cổ ở Phước Tích phải tham gia tích cực về mọi mặt để bảo tồn và phát huy di sản. Chính quyền sở tại và BQL di tích phải phối hợp chặt chẽ, tích cực với các đơn vị đầu tư trong nước và quốc tế để có kế hoạch thực thi dự án có hiệu quả, mang tính bền vững. Ngoài ra, địa phương cần phải có biện pháp khôi phục nghề gốm, tiến hành một cách hài hoà giữa bảo tồn di tích và phát triển làng nghề. Có nghĩa là vừa bảo tồn công nghệ thủ công truyền thống, vừa tiếp thu và áp dụng công nghệ tiên tiến để sản xuất những mặt hàng gốm mỹ nghệ phù hợp với thị trường tiêu dùng và thị hiếu khách du lịch.