Trầm mặc Cự Đà

với chúng tôi, làng cự đà (xã cự khê, huyện thanh oai, hà nội) có sức cuốn hút kỳ lạ bởi nơi này vẫn lưu giữ đậm nét cấu trúc của làng xã việt cổ đồng bằng bắc bộ. cự đà không chỉ có những công trình tín ngưỡng đã được công nhận là di tích quốc gia như chùa linh minh, miếu và đình cự đà mà còn sở hữu một hệ thống cổng làng, cổng ngõ cổ kính (ảnh 1 và 2), ngõ xóm lát gạch nghiêng xưa cũ, sâu hun hút (ảnh 3), những tường nhà tróc trơ cốt gạch vì thời gian, những ngôi nhà gỗ lâu đời, chưa bao giờ có vách và cửa (ảnh 4), những không gian thờ tự bề thế thể hiện sự phú quý, gia phong nền nếp của gia chủ. chúng tôi lấy làm lạ. với quần thể làng xóm, nhà cửa san sát, cất dựng cầu kỳ như thế này, cự đà hẳn từng là một vùng đất giàu có, thành đạt trong quá khứ. và hiện tại, mặc dù phần lớn các gia đình vẫn theo đuổi nghề truyền thống là làm tương và miến, vẫn sống được bằng nghề song nhìn vào mỗi nhà, dường như chẳng có tài sản quý cần cất giữ, canh phòng. chúng tôi (được chủ nhà cho phép) có thể nhìn thông thống vào mọi ngóc ngách trong nhà. những tiện nghi hiện đại nếu có cũng cứ lẫn vào không gian nhà cũ thấp. phải chăng chính vì thế mà kết cấu của từng ngôi nhà ít thay đổi.

cự đà có một trục chính chạy dọc làng, đồng thời chạy dọc sông nhuệ. bên đường, ngoài những công trình thuần việt, còn thấy sự hiện hữu những ngôi nhà mang phong cách kiến trúc phương tây (ảnh 5). những công trình nhìn ra sông như thế này khiến chúng tôi liên tưởng đến hình ảnh những đô thị cảng thời xưa như bao vinh, hội an…

theo lời người làng, thời pháp thuộc và trước đấy, người cự đà cũng nổi tiếng trong lĩnh vực thương mại. họ bôn ba khắp nơi, làm ăn phát đạt và trở về xây dựng làng xóm. sông nhuệ từng là nơi tấp nập thuyền bè buôn bán qua lại. dấu vết để lại đến bây giờ là những bậc đá xanh dẫn từ đường xuống mép sông, hay đôi cóc đá xanh ở bến sông (ảnh 6). trụ đỡ tượng cóc còn khắc chữ hán “vạn cổ nghiễm nhiên” (muôn đời trang trọng phú quý).

cũng như nhiều làng truyền thống của việt nam, cự đà đang có nguy cơ bị phá vỡ bởi sự xuất hiện của những công trình mới, hiện đại (ảnh 7). nghề truyền thống tuy vẫn đem lại nguồn thu chính cho người dân nhưng cũng đang là nguồn gây ô nhiễm môi trường.

câu chuyện bảo tồn làng nghề truyền thống, cấu trúc làng cổ và đời sống văn hóa xã hội của làng xem ra thực sự là bài toán quá khó.