Công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông thôn cùng quá trình đô thị hóa đang dần thay đổi chất lượng cuộc sống và hình ảnh các vùng nông thôn của Việt Nam. Tuy nhiên, những thay đổi này cũng mang lại nhiều thách thức mới cho môi trường sống, đặc biệt là hệ thống hạ tầng kỹ thuật nông thôn.
Hạ tầng cảnh quan (Landscape Infrastructure) là một phương pháp tiếp cận mới nhằm hoạch định chiến lược cho các hệ thống cơ sở hạ tầng đa năng bền vững về kinh tế và môi trường. Phương pháp này không chỉ đảo ngược tình trạng phát triển hạ tầng kỹ thuật mà còn tái tạo các nguồn tài nguyên thiên nhiên vô giá.
Hạ tầng cảnh quan mở rộng các tham số hiệu suất của cảnh quan để tạo ra hệ thống hiệu suất cao, đa chức năng. Điều này bao gồm việc kết hợp các hệ thống hạ tầng truyền thống với các yếu tố sinh thái, tạo ra một môi trường sống bền vững và hấp dẫn. Chính vì vậy, hạ tầng cảnh quan có thể trở thành giải pháp tối ưu cho hạ tầng kỹ thuật nông thôn theo hướng sinh thái và phát triển bền vững, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội, bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống, đồng thời thích ứng với những điều kiện mới do biến đổi khí hậu toàn cầu gây ra.
Hiện trạng hạ tầng nông thôn khu vực đồng bằng sông Hồng
Đô thị hóa đang có tác động mạnh mẽ tới đời sống kinh tế, văn hóa và xã hội của cộng đồng dân cư khu vực nông thôn. Chuyển đổi mục đích sử dụng đất từ đất nông nghiệp sang đất công nghiệp, thương mại dịch vụ, đất ở và đất hạ tầng kỹ thuật là một ví dụ rõ nét. Cấu trúc dân cư đã chuyển từ hình thức “thuần nhất” với mật độ thấp sang cư dân tập trung cao với lối sống đô thị.
Các khu đô thị mới tại vùng ven đô đã làm thay đổi cấu trúc không gian cảnh quan nông thôn, với nhiều khu vực truyền thống bị bê tông hóa. Hệ thống hạ tầng kỹ thuật hiện nay có dấu hiệu bị đồng hóa về mặt hình thức với đô thị, dẫn đến việc mất đi những hình ảnh đặc trưng của hệ thống hạ tầng sinh thái nông thôn. Cảnh quan nông thôn, vốn gắn liền với các đặc trưng văn hóa và sinh thái, đang bị thay thế bởi các hình thức xây dựng hiện đại.
Hệ thống mặt nước truyền thống, bao gồm giếng làng, ao hồ và kênh mương, đã bị san lấp để phục vụ nhu cầu phát triển đô thị. Điều này đã dẫn đến sự đứt gãy của hệ thống thoát nước truyền thống, làm gia tăng hiện tượng ngập úng và ô nhiễm môi trường. Hệ thống kênh mương truyền thống, vốn giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng sinh thái, giờ đây trở thành các kênh nước đọng và ô nhiễm nghiêm trọng.
Cấu trúc sản xuất nông nghiệp truyền thống không còn phù hợp với yêu cầu mới của phương thức sản xuất hiện đại. Bê tông hóa hệ thống giao thông và hạ tầng kỹ thuật đã làm mất đi các yếu tố sinh thái và văn hóa truyền thống. Trong khi các xã vẫn lưu giữ giá trị truyền thống, sự phát triển du lịch có thể làm gia tăng giá trị nhưng cũng có thể dẫn đến xâm lấn cấu trúc hạ tầng truyền thống nếu không được quản lý tốt.
Hạ tầng cảnh quan – Cách tiếp cận mới cho hạ tầng nông thôn theo hướng sinh thái và môi trường bền vững
Hạ tầng cảnh quan là phương pháp tiếp cận mới có thể giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong môi trường nông thôn. Việc nghiên cứu và phục dựng các công trình có giá trị văn hóa – lịch sử, khôi phục các cảnh quan thiên nhiên bị xâm lấn, đặc biệt là cấu trúc nước gắn liền với điều kiện tự nhiên của khu vực, là một trong những mục tiêu quan trọng của hạ tầng cảnh quan.
Hạ tầng cảnh quan tập trung vào việc tích hợp các yếu tố sinh thái vào thiết kế hạ tầng kỹ thuật. Ví dụ, việc khôi phục các ao hồ truyền thống và cải tạo hệ thống thoát nước có thể giúp duy trì cân bằng sinh thái và cải thiện chất lượng môi trường. Các công trình như giếng làng, ao hồ không chỉ có giá trị sử dụng mà còn có giá trị văn hóa và lịch sử quan trọng. Phục hồi các công trình này cần có các nghiên cứu chuyên sâu về giá trị lịch sử và sinh thái, đồng thời hạn chế can thiệp sâu để bảo tồn tính nguyên bản của chúng.
Việc khai thác tính bản địa trong thiết kế hạ tầng cảnh quan là một yếu tố quan trọng. Mỗi khu vực đều có các đặc trưng địa lý, hệ thống thủy văn và thảm thực vật riêng biệt, và việc tận dụng các yếu tố này có thể giúp tạo ra các không gian đặc trưng, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và phát huy giá trị của các yếu tố bản địa.
Ví dụ, các giải pháp thiết kế hạ tầng cảnh quan có thể bao gồm việc sử dụng các vật liệu địa phương, thiết kế hệ thống thoát nước tự nhiên, và tích hợp các yếu tố sinh thái vào các không gian công cộng. Các khu vực nông thôn có thể áp dụng các mô hình phát triển bền vững, sử dụng công nghệ xanh và các giải pháp tiết kiệm năng lượng, để đảm bảo phát triển mà không làm mất đi giá trị văn hóa và sinh thái của khu vực.
Việc áp dụng hạ tầng cảnh quan trong phát triển nông thôn không chỉ đáp ứng nhu cầu về cơ sở hạ tầng kỹ thuật mà còn giúp bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống, đồng thời thích ứng với điều kiện biến đổi khí hậu. Điều này giúp tạo ra môi trường sống bền vững, cải thiện chất lượng cuộc sống và bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống của các vùng nông thôn.
Hạ tầng cảnh quan cung cấp một phương pháp tiếp cận tích hợp và bền vững để phát triển hạ tầng nông thôn. Bằng cách kết hợp các yếu tố sinh thái và văn hóa vào thiết kế hạ tầng, phương pháp này giúp bảo tồn các giá trị truyền thống, nâng cao chất lượng môi trường sống, và đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội. Việc áp dụng hạ tầng cảnh quan trong các vùng nông thôn không chỉ giúp cải thiện hạ tầng kỹ thuật mà còn góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa và sinh thái của khu vực, từ đó tạo ra môi trường sống bền vững và hấp dẫn cho cộng đồng dân cư.
