Gốm nung xóm Gọ

miền đất nắng gió ninh thuận và bình thuận được biết đến bởi hai làng gốm bàu trúc và xóm gọ. xóm gọ còn gọi là xóm nồi, tiếng chăm là play gok, tức làng chăm trì đức, xã phan hiệp, phan điền, bình thuận. mọi người vẫn quen gọi đây là gốm bắc bình (bắc bình là tên huyện cũ – nơi xóm gọ tọa lạc – thời ninh thuận và bình thuận còn “ở chung” với tên gọi thuận hải). xóm gọ khuất sau con lộ lao xao xe cộ, nhưng con đường vào xóm nhỏ, nếu không có người chỉ đường, chưa chắc bạn có thể tìm ra địa chỉ gốm lừng danh đó. hiện nơi đây còn là điểm du lịch làng nghề đầy hấp dẫn của du lịch bình thuận.

mọi người bảo xóm gọ làm gốm dễ chừng đã nghìn năm. đời này nối tiếp đời kia, nhưng chỉ có những người con gái lớn lên mới tập tành nhồi đất, còn đàn ông thì đi lấy đất, nhào trộn. đất lấy cách đó khá xa, nơi có tên xuân quang. đất sét ở đây không cần sàng sẩy, chỉ cần đập nhuyễn ra, khi trộn với nước là biến thành một màu đỏ hồng. gốm chưa nung lửa đã có màu đẹp. ưu thế trời cho của xóm gọ chính là nguồn nguyên liệu đất sét trời cho để tạo ra gốm. nghề làm gốm ở xóm gọ mang tính gia truyền, con cái học từ cha mẹ; có nhà từ già đến trẻ cũng chỉ làm gốm. theo dòng xô đẩy của thị trường, sau các sản phẩm truyền thống lại có các sản phẩm mỹ nghệ. ban đầu là các sản phẩm nồi, trã, trách, dụ, khạp, lu, chậu, mái, hỏa lò, khuôn bánh căn, ống nhổ trầu, bình nước gội đầu cho người chết… sau đó là các sản phẩm mỹ nghệ theo hơi thở của thị trường. trước sân, sau hè nhà nào cũng rộn ràng làm gốm. đất sét đem về trộn lên, bàn xoay đơn giản là một bàn gỗ nhỏ, người làm gốm cứ “xoay mình” theo sản phẩm chứ không như cách làm gốm ở bình dương hay nhiều nơi khác. gốm làm xong, được thoa lên một lớp nước đất sét gọi là “thổ hoàng” để màu gốm sau khi nung đẹp hơn. gốm làm xong, tất cả tập trung ở bãi đất trống cạnh làng, nung gốm theo kiểu truyền thống của người chăm. đó là gốm sau khi phơi nắng cho khô, chất trên bãi đất, rồi bỏ rơm rạ, củi bọc quanh theo từng lớp gốm xen lớp củi, nổi lửa lên đốt để qua đêm cho lửa tự tàn đi. việc nung gốm ở xóm gọ cũng rất tập thể, đó là gốm của ai thì đánh ký hiệu trên sản phẩm, sau khi  lửa tắt, gốm nguội thì của ai nấy đem về. gốm chăm xóm gọ ngoài việc nhờ nguồn đất sét tốt, còn do cách đốt theo kiểu ủ lửa kia đã tạo ra màu gốm  có nơi lấm tấm vết đen rất độc đáo. những vết đen loang lổ thẩm mỹ ấy là do khi gốm còn nóng, họ rảy loại nước chế bằng quả dông, quả thị lên mặt gốm.

trước sự phát triển của cuộc sống và nhu cầu tiêu thụ gốm trang trí, rất nhiều họa sĩ đã đến xóm gọ tạo dáng gốm, đặt hàng. sau đó, những sản phẩm đặt hàng ấy đã trở thành sản phẩm gốm gọ như các bình mẹ bồng con, bình trang trí hoa văn, các tượng chăm hoặc nhiều loại hình sản phẩm khác. trong các cuộc trưng bày tại các hội chợ, gốm gọ bán rất chạy, thường thì các nghệ nhân đến tận nơi biểu diễn luôn cách tạo gốm.

gốm gọ đã thoát ra khỏi không gian chật hẹp của mình, đã có rất nhiều sản phẩm chiếm giữ vị trí trang trọng tại các nước do bước chân du khách mang đi. vào năm 1996, có 3 phụ nữ làm gốm ở xóm gọ được mời sang nhật 3 tháng để giới thiệu nghề làm gốm gọ và dạy nghề nung gốm.

hình ảnh những người phụ nữ chăm xóm gọ làm gốm đã trở thành hình ảnh đẹp trong các tác phẩm ảnh nghệ thuật. hình ảnh họ gánh gốm đến tận mọi miền hay trong các cuộc trưng bày đã trở thành hình ảnh rất độc đáo, vinh danh một làng nghề làm gốm chăm có lịch sử cả ngàn năm..