Nghệ An: Hoang phế di tích Lam Thành

Sự nghiệt ngã của thời gian và sự tàn phá của con người, sự thờ ơ của các ngành chức năng đã làm cho Lam Thành, một di tích lích sử quốc gia có lịch sử trên 600 năm đang đang rơi vào hoang phế… 

Tan hoang di tích

Núi Lam Thành (còn gọi là núi Hùng Sơn, núi Nghĩa Liệt, Đồng Trụ Sơn) thuộc địa phận hai xã Hưng Phú và Hưng Lam (Hưng Nguyên, Nghệ An),  nhân dân địa phương thường gọi rú Thành – là ngọn núi cao nằm sát bên bờ sông Lam. Trước đây trên núi có nhiều cây xanh, động thực vật sinh sống. Dưới chân núi là xóm làng trù phú, đồng ruộng màu mỡ. Tất cả hoà quyện vào nhau như một bức tranh thuỷ mặc. Do có địa thế cao, hiểm trở nên núi Lam Thành xưa trở thành một vị trí phòng thủ chiến lược gắn liền với nhiều sự kiện lịch sử trong công cuộc dựng nước và giữ nước của dân tộc. Thời nhà Hán, khi Mã Viện sang xâm lược nước ta, nhận thấy sự hiểm yếu của nơi đây chúng đã chiếm đóng Lam Thành, chôn cột đồng để chỉ ranh giới và yểm khí thiêng của Đại Việt. Đến thời nhà Hồ (1336 -1407) Hồ Quý Ly đã cho xây dựng thành Rùm (sau đổi tên thành Lam Thành) để đề phòng quân Minh xâm lược. Sau này từ đầu triều Lê (1428) đến cuối thời Tây Sơn (1801), Lam Thành là trấn ly của Nghệ An. Di tích Lam Thành được xây trên núi cao chạy ôm từ sườn núi phía Đông Bắc xuống phía Nam, vòng lên phía Tây. Tường thành xây ghép bằng đá núi, vôi, mật… Mặt thành hình thang có nhiều đoạn được xây cao làm vọng gác, ụ súng để báo động chiến đấu chống xâm nhập từ dưới lên. Cổng thành có ba cửa, cửa chính làm nơi hành lễ, vận chuyển lương thực, vũ khí, cửa phụ làm nơi ra vào cho quân lính. Ngoài di tích Thành cổ, còn có hàng chục đền chùa được xây dựng rải rác dưới chân núi như: đền thờ Nguyễn Biểu, đền thờ Tuyên Nghĩa Vương, đền Thanh Liệt, đền Vua Lê, chùa An Quốc, chùa Ông, chùa Mụ, chùa Hầm Hờ… từ xưa đã gắn bó với sinh hoạt văn hoá tâm linh của nhân dân địa phương.

Thành cổ xưa giờ chi còn lại phế tích. Ảnh: ĐN.

Quá khứ oai hùng là vậy, thế nhưng giờ trở lại ngọn núi này không ai có thể nhận ra đây đã từng là trấn lỵ sầm uất của Nghệ An trong suốt hơn 400 năm. Không bảng chỉ dẫn, không một bóng người, đập vào mắt chúng tôi là tấm bảng “khu vực thi công chống sạt lở” và nhưng chiếc máy xúc đang chạy hết công xuất đào bới khu vực thành cổ Lam Thành để tận thu qoặng. Trước sự nghiệt ngã của thời gian, sự tàn phá không thương tiếc của con người, ngon núi vốn là nơi danh thắng của xứ Nghệ một thời giờ đây trở nên nham nhở, hoang vắng đến rợn người. Tường thành cao lớn, sừng sững ngày nào giờ đây thấp lè te và phủ đầy cây dại, các lớp đá chồng chềnh, nghiêng ngả không biết đổ sập bất cứ lúc nào. Nhưng công trình hoành tráng trước đây như: Cột Cờ, ụ súng, trại lính, kho lương, hồ Voi, hồ Ngựa… tất cả bây giờ chỉ còn lại một vài dấu tích. Khó khắn lắm chúng tôi mới leo lên được phần đỉnh núi, nơi có di tích Cột Cờ. Từ đỉnh núi phong tầm mắt ra là cả một vùng non nước xứ Nghệ đẹp như tranh. Nhưng cũng từ vị trí này nhìn toàn cảnh núi Lam Thành không ai không khỏi đau lòng, ngòn núi bị đào bới tan hoang với nhiều hố lớn, hố nhỏ, “sản phẩm” còn lại của những lần chính quyền cho lấy đất đá đắp đê, làm đường cũng như khai thác qoặng. Hiện trên khu vực núi Lam Thành đang xuất hiện nhiều vết nứt lớn đe dọa đến di tích cũng như an toàn của các hộ dân sống dưới chân núi.

Cần tôn tạo di tích

Di tích núi Lam Thành được công nhận là di tích lịch sử văn hoá cấp Quốc gia vào ngày 28/4/1998. Tuy nhiên, từ đó cho tới nay di tích lịch sử này dường như bị các cơ quan chức năng “bỏ rơi”. Bởi vậy, hiện các công trình kiến trúc của thành Lam Thành xưa đang bị xuống cấp trầm trọng, nhiều nơi chi con lại phế tích. Thầy giáo Hồ Văn Trung, nhà ở xóm 8, xã Hưng Phú, huyện Hưng Nguyên trăn trở: “Năm nay đã ngoài 60 tuổi, sinh ra và lớn lên cạnh núi Lam Thành tôi chứng kiến sự thay đổi chóng mặt của di tích này, trước đây vào khoảng những năm 1950 – 1970 di tich núi Lam Thành còn khá nguyên vẹn, đẹp lắm. Nhưng từ khoảng những năm 1980 trở lại đây di tích lịch sử bị xâm hại do việc chính quyền lấy đất, đá từ trên núi để đắp đê và làm đường. Là di tích lịch sử gắn liền với lịch sử phát triển của vùng đất xứ Nghệ cũng như lịch sử của dân tộc nhưng hiểu tại sao không thấy cơ quan chức năng nào bảo vệ, trùng tu gì cả, giờ hoang phế cả rồi. Đau xót lắm chú ạ,  nếu không giữ gìn là có tội với lịch sử đấy”.

Trao đổi với chúng tôi, ông Ngô Minh Hạ, Chủ tịch UBND xã Hưng Phú, huyện Hưng Nguyên thừa nhận: “Di tích lịch sử quốc gia núi Lam Thành bị đào bới, các công trình xuống cấp bên cạnh yếu tố khách quan thì do nhân tố tác động của con người là chủ yếu. Cụ thế là việc khai thác đất, đá thiếu kế hoạch để đắp đê, làm đường từ những năm 1980 là nguyên chính dẫn đến việc sạt lở núi, phá hủy các quần thể di tích. Hiện chúng tôi đang có kiến nghị các cơ quan chức năng sớm có dự án trùng tu, gìn giữ dich tích lịch sử văn hóa quan trong này”.