Khắc khoải Lếch Mông

Sau cơn bão số 4 và 6 năm 2008, bản Lếch Mông, xã Thanh Kim, huyện Sapa, tỉnh Lào Cai bỗng trở  thành một địa danh “nổi tiếng” bởi một lý do không ai mong muốn: Cả bản nằm trong vùng có nguy cơ xảy ra sạt lở cao, phải di chuyển khẩn cấp ra khỏi vùng nguy hiểm.

Bản Lếch Mông.

Chuyện cũ di dân

Thực ra, lâu nay việc di dời dân ra khỏi vùng có nguy cơ sạt lở cao không hiếm nhưng việc di dời cả bản lại là câu chuyện khác, hy hữu và khó. Khó bởi vì địa bàn dốc cao của các tỉnh miền núi phía Bắc nói chung, của Sapa nói riêng không dễ dàng tìm được mặt bằng đủ rộng để quy hoạch cụm dân cư mới. Khó hơn nữa là mặt bằng ấy phải nằm gần nguồn nước tự nhiên, có thể cho phép làm đường, kéo điện, xây trường học, trạm xá… Phải chăng chính vì khó mà đến thời điểm này, chính quyền huyện và xã mới chỉ đề xuất địa điểm dự kiến di dời bản Lếch Mông  vẫn còn đang chờ cấp trên triển khai quy hoạch điểm dân cư mới cũng như chờ bố trí vốn quy hoạch và đầu tư các công trình hạ tầng như điện – đường – trường – trạm…

Vào một ngày cuối năm, anh Phạm Quốc Cường – Trưởng ban Kinh tế, Phó ban Phòng chống lụt bão huyện Sapa – đã kể cho chúng tôi nghe nhiều câu chuyện xung quanh việc di dời dân ra khỏi vùng nguy hiểm. Anh cho biết những năm trước, cán bộ địa phương cực kỳ chật vật trong việc vận động người dân di chuyển đến nơi ở mới an toàn hơn. Có lúc chính quyền ứng trước 5 triệu đồng cho mỗi hộ để di chuyển đến nơi ở mới, thường là ở xen ghép ngay trong bản, trong xã để tiện cho việc học sinh đến lớp mà dân cũng không chịu. Lý do, họ không muốn phải thay đổi nơi ở đã gắn bó với họ lâu nay. Với nhiều hộ, đó còn là ngôi nhà lâu đời, ông bà để lại. Thậm chí, có những trường hợp, người dân đã chuyển nhà đến nơi ở mới nhưng hết mùa mưa họ liền quay trở lại nơi ở cũ. Họ cho là nơi ở mới quá xa nơi sản xuất…

Những đứa trẻ ở Lếch Mông.

… Chuyện mới

Nhưng dẫu sao đó cũng là các câu chuyện của năm cũ. Còn câu chuyện di dân của năm nay đã khác. Thời tiết khắc nghiệt, liên tiếp hai cơn bão số 4 và 6 gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các tỉnh miền núi phía Bắc. Nhiều nơi núi sạt lở, chôn vùi người và tài sản nên người dân đã biết sợ, cán bộ phòng chống lụt bão nhận thức tốt hơn tính cấp thiết của việc di dân khẩn cấp và chính quyền cũng quyết liệt hơn.

Anh Cường kể, có trường hợp ở Lếch Mông, bão lũ ập đến nơi rồi mà hộ dân sống trong khu vực nguy hiểm vẫn chần chừ, lần lữa. Không nhân nhượng, lập tức cán bộ, thanh niên xã hò hét nhau lao vào… dỡ, vác các cấu kiện của ngôi nhà chạy. Khi chiếc cột cuối cùng của ngôi nhà vừa được di chuyển xong thì cũng là lúc núi đổ sập xuống nền nhà. Cả người cưỡng chế di chuyển, cả gia chủ được một phen hú hồn…

Cũng theo lời anh Cường kể, vào những ngày mưa bão, tất cả cán bộ của huyện, từ người đứng đầu đến nhân viên cấp phòng ban đều được xé lẻ xuống các xã, các thôn chỉ đạo, ứng cứu cho dân. Những khi ấy, thời gian cán bộ nằm lại cơ sở có thể lên đến cả tuần, mười ngày. Đường vào thôn bản bị bão lũ mưa gây sạt lở, cắt tuyến, không xe nào vào được. Cán bộ phải lội bộ vòng xa hơn cả ngày đường để vào bản, động viên, tiếp tế lương thực, quần áo.

Xong câu chuyện mà anh Cường cho là gây ấn tượng nhất là việc cán bộ xã đã sáng tạo khi đề xuất và thuyết phục các hộ dân đổi đất, đổi ruộng cho nhau để việc di dân thuận lợi hơn, thuận ý người dân hơn. Anh Cường bả Mô hình này cần được nhân rộng trong huyện, trong tỉnh. Hơn ai hết, cán bộ địa phương là những người hiểu dân, hiểu địa bàn nhất.

Khi người dân đã biết sợ…

Chính vì người dân đã biết sợ nên giờ đây việc tuyên truyền vận động các hộ dân di chuyển ra khỏi khu vực nguy cơ sạt lở cao dễ dàng hơn các năm trước. Một số hộ đã tự nguyện di dời đến nơi ở mới an toàn trên mảnh đất khác, ruộng khác của gia đình, của dòng họ. Họ không trông chờ, ỉ lại vào chính quyền hay tiền hỗ trợ từ Nhà nước.

Nhưng điều này không có nghĩa là hộ dân nào cũng đã sẵn sàng di dời. Nhiều hộ viện cớ chưa được tuổi chuyển nhà, chưa được năm chuyển nhà… Mà với đồng bào dân tộc thiểu số việc xem tuổi, xem năm chuyển nhà rất quan trọng nên chính quyền huyện cũng chẳng dám làm căng, chấp nhận lùi tiến độ: Sang đầu năm Kỷ Sửu sẽ hoàn thành việc di chuyển hộ dân nằm trong diện di chuyển khẩn cấp của năm 2008 (!)

Riêng bản Lếch Mông, sau nhiều cuộc họp vận động, giờ đây các hộ dân đều đã ký cam kết sẵn sàng di dời nhưng một vướng mắc mới nảy sinh: Chính quyền chưa thể hướng dẫn cho người dân đến định cư mới ở đâu.

Chuyển đi đâu?

Khi đến bản Lếch Mông, điều mà chúng tôi được nghe nhiều nhất vẫn là: Ở đây lâu rồi, không muốn đi đâu. Nhưng nay có nhiều nhà bị núi sập xuống, chôn vùi, sợ lắm, không ở được nữa, phải chuyển đến nơi ở mới thôi nhưng chưa biết đi đến đâu…

Chuyển lại lời của dân tới trưởng thôn Lếch Mông Giàng A Vảng, anh này công nhận: Cả thôn có 62 hộ thì 47 hộ nằm trong diện phải di dời khẩn cấp. 11 hộ trong số 47 hộ đã chuyển đến định cư xen ghép ở đội 3, cũng trong địa bàn xã. Số hộ còn lại, lãnh đạo xã bảo sẽ chuyển sang bên kia núi, cách bản hiện tại gần 2 cây số nhưng cũng chưa biết bao giờ sẽ chuyển.

Chúng tôi hỏi: Thế các hộ đã nhận được sự hỗ trợ nào từ phía Nhà nước, tỉnh hay huyện chưa?, Giàng A Vảng chân thành: Theo quy định của Nhà nước, mỗi hộ di chuyển được hỗ trợ 7 triệu gì đó nhưng dân chưa nhận được tiền. Huyện mới chỉ tạm ứng cho mỗi hộ đã di chuyển 1 triệu, khi nào nhận được hỗ trợ chính thức từ Nhà nước phải hoàn trả lại huyện số tiền đó.

Số tiền 1 triệu sẽ giúp được người dân những gì? Câu trả lời chúng tôi nhận được từ anh Giàng A Chủ, 30 tuổi, bố của 5 đứa con nhỏ, dự kiến chuyển nhà sớm thì chẳng bõ bèn. Bởi muốn có được mặt bằng để gia đình chuyển đến dựng nhà thì anh sẽ phải nổ 8 quả mìn, mất 800 nghìn đồng. Rồi bao nhiêu khoản khác cần đến tiền như mua vật liệu thay thế các kết cấu gỗ bị gãy, hỏng, tấm lợp bị vỡ, mua thức ăn cho người giúp chuyển nhà… Đến đây, chúng tôi cũng xin mở ngoặc là nhà ở của người đồng bào vùng cao phần lớn là nhà gỗ nên khi chuyển nhà họ thường dỡ các thành phần gỗ của kết cấu ngôi nhà ra rồi đem đến dựng lại ở nơi mới.

Theo lời anh Chủ, ở vùng này, địa hình hiểm trở nên không thể sử dụng các phương tiện hỗ trợ, việc chuyển nhà hoàn toàn dựa vào sức người. Người trong thôn bản với nhau, nay mình chuyển người ta đến giúp, mai họ chuyển thì mình đến phụ, tức là đổi công nhưng gia chủ vẫn phải chăm lo ngày 3 bữa cơm rượu thịt cho khoảng 20 – 30 người giúp chuyển và dựng lại nhà trong khoảng 2 – 3 ngày. 

Trong khi đó, anh Giàng A Tung, chủ hộ khác ở Lếch Mông thì lại mang một nỗi lo lắng khác. Sau cơn bão số 4 và 6, mỗi đêm có mưa là anh và mọi người trong nhà lại mất ngủ. Anh bả Sợ mưa lắm. Sau nhà đã bị sạt rồi, sợ núi tiếp tục sạt lở xuống nên cứ mưa là sang nhà khác trú nhờ. Nhà tôi đã ở trên mảnh đất đó 30 – 40 năm rồi nếu không vì sạt lở thì chẳng muốn chuyển đi đâu. Nhưng bây giờ thì chẳng ngại chuyển nữa, ở đâu cũng được, miễn là nơi đó núi không sạt…

Giờ đây, cũng như nhiều hộ khác ở bản Lếch Mông, gia đình anh Tung tiếp tục duy trì cuộc sống trong ngôi nhà hiện tại với nỗi mong chờ khắc khoải, hoang mang…