Luật Thủ đô 2024 (sửa đổi) đưa ra quy định cụ thể nhằm bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển đô thị bền vững. Với mục tiêu gia tăng diện tích không gian xanh, nâng cao chất lượng sống và bảo vệ đa dạng sinh học, luật đánh dấu một bước ngoặt trong hướng đi xây dựng Hà Nội Xanh – Sạch – Đẹp. Bài viết sẽ phân tích sâu về các chính sách, quy hoạch không gian xanh đã được phê duyệt, đặc biệt là tác động của Luật Thủ đô (sửa đổi) đối với không gian xanh đô thị.
Khái niệm “Không gian xanh”
Tại mục 1.5.5 của Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia về Quy hoạch Xây dựng, yêu cầu về quy hoạch không gian xanh đã nêu rõ: Không gian xanh trong đô thị bao gồm cả không gian xanh tự nhiên (như rừng, đồi, núi, thảm thực vật ven sông, hồ và ven biển) và không gian xanh nhân tạo (như công viên, vườn hoa, mặt nước nhân tạo…), được quy hoạch một cách liên kết thành hệ thống.
Theo Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050, không gian xanh đô thị bao gồm các hành lang xanh, vành đai xanh dọc sông Nhuệ, các nêm xanh và hệ thống công viên.
Do đó, “Không gian xanh” trong đô thị bao gồm cả đất cây xanh và mặt nước, tạo nên hệ sinh thái cân bằng và bền vững cho môi trường đô thị.
Chủ trương, chính sách và quy hoạch không gian xanh Hà Nội
1) Định hướng phát triển không gian xanh đô thị
Ngày 24/01/2022, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 06-NQ/TW, đánh dấu một bước tiến lớn về quy hoạch và phát triển bền vững đô thị Việt Nam. Định hướng trọng tâm là thúc đẩy quá trình đô thị hóa bền vững để tăng trưởng kinh tế và tạo ra môi trường sống xanh, văn minh và giàu bản sắc. Mục tiêu cụ thể đến năm 2030 bao gồm phát triển các khu đô thị xanh thông minh với khả năng thích ứng biến đổi khí hậu và chống chịu thiên tai. Nghị quyết cũng nêu rõ cần tạo nên một hệ thống đô thị kết nối chặt chẽ giữa các vùng nhằm cân bằng phát triển, tăng diện tích cây xanh và bảo vệ các hành lang xanh tự nhiên. Đặc biệt, chỉ tiêu về cây xanh đô thị được đặt ở mức 8-10m²/người vào năm 2030.
Từ đó, Chính phủ và Hà Nội đã lập các chương trình hành động cụ thể, với mục tiêu cải thiện diện tích cây xanh đô thị lên đến 12-14m²/người vào năm 2030. Các chỉ tiêu quy hoạch không gian xanh này là nền tảng cho một Hà Nội hiện đại, xanh sạch và giàu sức sống, với trách nhiệm quan trọng của Sở Xây dựng trong việc đảm bảo chỉ tiêu xanh cho thành phố.
2) Chính sách pháp luật về không gian xanh tại Hà Nội
Luật Thủ đô là nền tảng pháp lý chủ đạo để phát triển bền vững Hà Nội, với những quy định sâu sát về bảo vệ và phát triển không gian xanh đô thị. Mặc dù Luật này đã ra đời từ năm 2012, nhưng thực tế triển khai còn nhiều khó khăn, dẫn đến việc sửa đổi và thông qua Luật Thủ đô (sửa đổi) ngày 28/06/2024 nhằm tạo ra các cơ chế đột phá, giúp Thủ đô trở thành một đô thị thông minh, xanh và hiện đại. Các quy định về không gian xanh trong luật mới cũng đề cập việc tạo lập các hành lang xanh dọc sông Hồng, phát triển các công trình không gian công cộng và bảo vệ các khu vực ven sông.
Bên cạnh đó, luật quy định rằng sau khi di dời các cơ sở công nghiệp và giáo dục, quỹ đất sẽ được ưu tiên xây dựng công viên, vườn hoa, tăng diện tích cây xanh công cộng. Điều này không chỉ cải thiện cảnh quan đô thị mà còn hướng đến bảo vệ môi trường Thủ đô, với nguyên tắc phát triển kinh tế tuần hoàn và ứng phó biến đổi khí hậu. Hà Nội tiếp tục đảm bảo quy hoạch không gian xanh, phù hợp với đặc trưng văn hóa và sinh thái tự nhiên của thành phố.
3) Quy hoạch không gian xanh trong xây dựng Thủ đô
Ngày 26/7/2011, Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn 2050 được ban hành, khẳng định mục tiêu phát triển thành phố theo hướng “Xanh – Văn hiến – Văn minh – Hiện đại”. Quy hoạch này nhấn mạnh vai trò của các hành lang xanh, với 70% diện tích tự nhiên sẽ dành cho không gian xanh, bao gồm hệ thống sông hồ, đồi núi, rừng và các nêm xanh. Không gian xanh không chỉ đóng vai trò điều hòa khí hậu, cân bằng sinh thái mà còn giảm thiểu ô nhiễm đô thị.
Các khu vực hành lang xanh dọc sông Nhuệ, vành đai xanh quanh thành phố và hệ thống công viên đô thị là trọng điểm của quy hoạch. TP sẽ tập trung phát triển các công viên chuyên đề như Công viên Thống Nhất, Yên Sở, Mễ Trì và các khu sinh thái tại Sóc Sơn, Ba Vì. Quy hoạch mới đang trong quá trình điều chỉnh để phù hợp với nhu cầu phát triển đô thị bền vững và tăng cường kết nối giữa các vùng nội đô và ngoại thành, đảm bảo tạo nên một Hà Nội xanh và sạch.
Ảnh hưởng của Chính sách và Quy hoạch đến Quản lý Không gian Xanh tại Hà Nội: Đánh giá và Định hướng Phát triển
Để đánh giá hiệu quả của các chính sách, quy hoạch về không gian xanh tại Hà Nội, cần xem xét hệ thống các chỉ tiêu và nhiệm vụ đã đề ra theo Nghị quyết số 06-NQ/TW, Quy hoạch chung Thủ đô, và các Quy hoạch chuyên ngành liên quan. Đây là một phần trong tầm nhìn dài hạn đến năm 2045, yêu cầu sự rà soát và đánh giá theo từng giai đoạn từ 2025 đến 2030 của các cơ quan quản lý Nhà nước.
Qua việc tham chiếu các chủ trương, chính sách hiện hành, cũng như tình trạng thực tế của hệ thống không gian xanh tại Hà Nội, một số tác động và định hướng giải pháp nổi bật có thể kể đến như sau:
1) Tác động của chính sách và quy hoạch
- Khung pháp lý vững chắc: Các văn bản pháp luật đã xây dựng được nền tảng pháp lý cho quản lý và phát triển không gian xanh;
- Đặt ra mục tiêu rõ ràng: Quy hoạch đã đề xuất các chỉ tiêu cụ thể về diện tích cây xanh, số lượng công viên, và chất lượng không gian xanh;
- Thúc đẩy đa dạng hóa: Khuyến khích phát triển nhiều loại hình không gian xanh như công viên, khu dân cư xanh, và các không gian xanh mang tính đặc thù;
- Tăng cường đầu tư: Chính sách mở rộng thu hút doanh nghiệp tham gia vào các dự án không gian xanh.
Tác động cụ thể:
- Tích cực: Nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của không gian xanh; hỗ trợ quy hoạch, thiết kế và xây dựng không gian xanh; cải thiện chất lượng môi trường sống.
- Hạn chế: Quy hoạch và triển khai còn chậm, nhiều dự án bị trì hoãn hoặc chưa triển khai; sự phối hợp giữa các cơ quan còn hạn chế; nguồn lực chưa đủ đáp ứng nhu cầu; nhận thức cộng đồng về bảo vệ không gian xanh vẫn còn hạn chế.
2) Giải pháp định hướng
Những giải pháp dưới đây được đề xuất nhằm tối ưu hóa quản lý không gian xanh tại Hà Nội trong thời gian tới:
- Hoàn thiện quy hoạch chi tiết và tổng thể: Thường xuyên cập nhật quy hoạch để phù hợp thực tế, tạo sự liên kết giữa các cấp từ TP đến quận, huyện.
- Ưu tiên đất cho không gian xanh: Điều chỉnh quy hoạch để tăng diện tích đất dành cho không gian xanh, đặc biệt là tại khu vực trung tâm và các khu dân cư mới. Bảo vệ các khu vực sinh thái như hồ, sông, và phát triển thành không gian xanh công cộng.
- Tạo hành lang xanh liên kết: Kết nối các không gian xanh dọc các tuyến giao thông và sông ngòi, tạo thành hệ thống không gian xanh liên hoàn.
- Bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên: Phát triển các hệ sinh thái rừng, đầm lầy để tạo môi trường sống bền vững.
- Kết hợp quy hoạch đa ngành: Phối hợp quy hoạch không gian xanh với giao thông, hạ tầng kỹ thuật nhằm giảm thiểu ô nhiễm và đảm bảo cung cấp đầy đủ tiện ích cho các khu vực xanh.
- Thu hút sự tham gia của cộng đồng: Tổ chức các cuộc họp, hội thảo để lắng nghe ý kiến đóng góp của người dân về quy hoạch. Cung cấp thông tin quy hoạch qua nhiều kênh truyền thông để cộng đồng dễ dàng tiếp cận và đồng thuận.
Không gian xanh là yếu tố quan trọng để nâng cao chất lượng cuộc sống và xây dựng một đô thị phát triển bền vững. Với sự đồng bộ và quyết liệt trong các giải pháp quy hoạch, Hà Nội sẽ ngày càng xanh, sạch, đẹp, đáp ứng đúng những chủ trương phát triển bền vững đã đề ra.