Quy mô bề thế, kiến trúc độc đáo pha trộn giữa phong cách Đông – Tây và những câu chuyện ly kỳ về chủ nhân đã làm nên sức hút đặc biệt của dinh thự Hoàng A Tưởng. Tọa lạc giữa núi rừng Bắc Hà (Lào Cai), dinh thự không chỉ là chứng nhân lịch sử ghi dấu cuộc sống vùng cao trong thời kỳ thực dân nửa phong kiến, mà còn là điểm nhấn văn hóa, du lịch nổi bật. Sự kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp cổ kính và giá trị lịch sử khiến nơi đây trở thành biểu tượng vàng son của cao nguyên trắng Bắc Hà.
Biểu tượng xa hoa một thời
Nằm sừng sững giữa vùng đất Bắc Hà trù phú, dinh thự Hoàng A Tưởng mang vẻ đẹp uy nghiêm của thời gian, là minh chứng sống động cho sự giao thoa văn hóa và quyền lực một thời. Với hơn một thế kỷ tồn tại, công trình này được phủ một lớp màu cổ kính trên từng viên ngói, bức tường rêu phong, và những hành lang dài im lìm.
Theo ông Lâm Văn Thắng, đại diện Trung tâm Thông tin và Xúc tiến Du lịch Lào Cai, dinh thự được xây dựng trong giai đoạn 1914-1921. Đây là trụ sở làm việc của cha con Thổ ty Hoàng Yến Tchao và Hoàng A Tưởng, những người đứng đầu vùng biên ải trước năm 1945. Tên gọi của dinh thự cũng mang ý nghĩa sâu sắc, bắt nguồn từ truyền thống người Tày – lấy tên người con ở cùng cha mẹ để đặt tên ngôi nhà.
Công trình có diện tích lên tới 10.000m², được bao quanh bởi bức tường kiên cố có lỗ châu mai và lối đi trên thành dành cho lính canh. Quá trình xây dựng dinh thự được chuẩn bị tỉ mỉ, bắt đầu bằng việc mời thầy phong thủy từ Trung Quốc để tìm thế đất đẹp nhất. Dinh thự nằm trên đồi cao, mặt hướng Đông Nam, lưng tựa núi, trước mặt có dòng suối, tạo thế “tựa sơn hướng thủy” – biểu trưng cho sự thịnh vượng và bền vững.
Về kiến trúc, dinh thự Hoàng A Tưởng nổi bật với sự kết hợp hài hòa giữa phong cách Á-Âu. Hai kiến trúc sư từ Pháp và Trung Quốc đã cùng thiết kế và giám sát thi công, tạo nên một công trình mang đậm dấu ấn giao thoa văn hóa. Kiến trúc Pháp (thế kỷ 17-18) được thể hiện qua hệ thống cửa vòm, cầu thang uốn lượn, và bố cục hình chữ nhật khép kín. Trong khi đó, ảnh hưởng kiến trúc Trung Hoa thể hiện qua mái ngói âm dương và những hoa văn tinh xảo đắp nổi trên cột, mái.
Tổng thể dinh thự bao gồm 36 phòng, được bố trí khép kín và có hệ thống hầm thoát hiểm phía sau. Đây không chỉ là nơi ở mà còn là biểu tượng của quyền lực, sự thịnh vượng và khát vọng hạnh phúc của một thời kỳ đã qua.
Dinh thự quyền lực giữa cao nguyên trắng
Dinh thự cổ Hoàng A Tưởng không chỉ là một công trình kiến trúc bề thế mà còn là biểu tượng quyền lực và giàu có của cha con Thổ ty Hoàng Yến Tchao trong nửa đầu thế kỷ 20. Công trình này được xây dựng bằng những vật liệu quý hiếm như gạch, ngói do các thợ thủ công tài hoa từ trong nước lẫn Trung Quốc sản xuất ngay tại chỗ, cùng với sắt thép, xi măng được vận chuyển từ miền xuôi lên. Tất cả góp phần tạo nên vẻ lộng lẫy cho dinh thự, đồng thời phản ánh sự bất công và áp bức mà người dân miền biên viễn phải chịu đựng thời bấy giờ.
Theo tiến sỹ dân tộc học Nguyễn Hữu Sơn, dinh Hoàng A Tưởng là “chứng nhân lịch sử,” ghi lại dấu ấn đời sống và xã hội của vùng cao Bắc Hà trong bối cảnh chịu sự cai trị của thực dân Pháp. Trong suốt thời gian cai quản, cha con Thổ ty Hoàng Yến Tchao chiếm đoạt hàng chục héc-ta đất màu mỡ, bóc lột sức lao động của tá điền, thu về hàng chục tấn thóc và ngô mỗi năm. Bên cạnh đó, họ còn độc quyền khai thác lâm sản, buôn bán muối, thuốc phiện và nhiều mặt hàng thiết yếu khác, từ đó tích lũy khối tài sản khổng lồ để xây dựng dinh thự như một biểu tượng quyền uy của mình.
Bên cạnh nơi sinh hoạt của gia đình, dinh thự còn được bố trí các phòng khách, phòng làm việc, và chỗ ở cho quan chức người Pháp – những nhân tố hỗ trợcha con Thổ ty trong việc duy trì bộ máy cai trị.
Với những giá trị lịch sử và kiến trúc độc đáo, dinh Hoàng A Tưởng được công nhận là di tích quốc gia vào năm 1999. Hiện nay, để thu hút khách du lịch, nhiều sự kiện văn hóa và hoạt động triển lãm được tổ chức tại đây. Du khách còn có thể trải nghiệm công nghệ hiện đại qua việc quét mã QR để tìm hiểu thông tin về công trình.
Trong tương lai, tỉnh Lào Cai sẽ tiếp tục đẩy mạnh quảng bá và hợp tác với các đơn vị lữ hành để đưa dinh Hoàng A Tưởng trở thành điểm nhấn trong các tour du lịch, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản này.
Diện mạo mới của dinh thự Hoàng A Tưởng: Đổi thay gây tranh cãi
Bề thế và xa hoa là thế, tuy nhiên, theo thời gian, dinh thự đã xuống cấp nghiêm trọng. Nhiều hạng mục như mái ngói, tường, và các chi tiết trang trí bị hư hỏng, mất đi vẻ cổ kính nguyên bản. Trước thực trạng này, tỉnh Lào Cai đã phê duyệt dự án tu bổ, tôn tạo với tổng kinh phí 11,9 tỷ đồng, bắt đầu từ cuối năm 2023 và dự kiến hoàn thành vào tháng 10/2024.
Màu sơn mới và làn sóng ý kiến trái chiều
Sự thay đổi lớn nhất khiến dư luận tranh cãi là màu sơn mới của dinh thự. Trước đây, công trình nổi bật với màu vàng đậm, mang lại cảm giác cổ kính, quyền uy. Sau khi tu bổ, màu sơn mới được cho là nhạt hơn, phá vỡ phần nào hình ảnh quen thuộc trong tâm trí nhiều người.
Nhiều du khách, như chị Hà Thị Ngọc Huyền, chia sẻ rằng màu sơn mới không còn đẹp như trước. Tuy nhiên, chị cũng ghi nhận rằng các đường nét kiến trúc vẫn được bảo tồn tốt, và dinh thự vẫn là điểm dừng chân yêu thích khi đến Bắc Hà.
Ngược lại, ông Hoàng Dũng, một người kinh doanh du lịch tại địa phương, nhận định rằng màu sắc hiện tại nhạt nhòa và thiếu sức hút. Điều này có thể ảnh hưởng đến cảm nhận thẩm mỹ của du khách khi tham quan.
Góc nhìn từ chính quyền và chuyên gia
Trước những ý kiến trái chiều, ông Hà Văn Thắng, Giám đốc Sở Du lịch tỉnh Lào Cai, cho biết việc lựa chọn màu sơn đã được thảo luận kỹ lưỡng với sự tham gia của các chuyên gia trong và ngoài nước cùng ý kiến của người dân địa phương. Theo ông, màu sơn mới được cho là gần với nguyên bản nhất dựa trên các tư liệu lịch sử.
Ông Thắng cũng nhấn mạnh rằng, mục tiêu của dự án không chỉ là khôi phục vẻ đẹp của dinh thự mà còn tạo điều kiện để phát triển du lịch bền vững, thu hút du khách đến với Bắc Hà.
Diện mạo mới của dinh thự Hoàng A Tưởng vừa là nỗ lực bảo tồn lịch sử, vừa là phép thử cho sự dung hòa giữa hiện đại và truyền thống. Những tranh luận xoay quanh màu sơn mới phần nào phản ánh sự quan tâm sâu sắc của cộng đồng đối với di tích này. Tuy nhiên, thời gian sẽ là câu trả lời chính xác nhất về hiệu quả của những thay đổi này đối với hình ảnh và giá trị của dinh thự Hoàng A Tưởng.
