Với tổng mức đầu tư lên tới 2.500 tỉ đồng, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam là một thiết chế văn hóa quan trọng, đồng thời cũng là biểu tượng của sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc hiện đại và dòng chảy lịch sử vẻ vang của dân tộc.
Tổng quan về dự án Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam
Nằm tại quận Nam Từ Liêm, sát trục đại lộ Thăng Long, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam được xây dựng trên diện tích hơn 74,3 ha, trong đó 38,66 ha được sử dụng cho các hạng mục chính. Đây là một dự án cấp đặc biệt, do Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam làm chủ đầu tư, với thiết kế hiện đại gồm 4 tầng nổi và 1 tầng bán âm, tổng diện tích xây dựng lên tới 64.640 m².
Toà nhà chính cao 35,8 m được thiết kế với phong cách tối giản nhưng tinh tế, chú trọng sự hài hòa giữa ánh sáng tự nhiên và nhân tạo. Các không gian bên trong được bố trí thông minh, giúp du khách dễ dàng tương tác và cảm nhận dòng chảy lịch sử từ thời kỳ dựng nước đến nay.
Đáng chú ý, bảo tàng áp dụng các công nghệ tiên tiến như thiết bị đa phương tiện, hệ thống âm thanh định hướng và mã QR để tạo nên những trải nghiệm mới mẻ. Đây chính là điểm nhấn làm nổi bật sự kết hợp giữa hiện đại và truyền thống trong bảo tàng này.
Định hình ý tưởng kiến trúc của Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam
Năm 2017, Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam đã lựa chọn Nikken Sekkei, một đơn vị thiết kế hàng đầu Nhật Bản, để thực hiện dự án Bảo tàng Lịch sử Quân sự. Kiến trúc sư Trịnh Việt A cùng nhóm cộng sự đã dành nhiều thời gian nghiên cứu sâu sắc về lịch sử, văn hóa và đặc trưng quân sự Việt Nam nhằm tạo nên công trình không chỉ mang tính biểu tượng mà còn phù hợp với chức năng lưu giữ, trưng bày hiện vật lịch sử.
Ý tưởng thiết kế bảo tàng lấy cảm hứng từ ba yếu tố địa lý quan trọng: đất liền, biển và bầu trời, tương ứng với ba lực lượng chủ lực của quân đội Việt Nam gồm lục quân, hải quân và không quân. Thiết kế này không chỉ phản ánh nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền quốc gia mà còn gửi gắm thông điệp hòa bình và sự mở cửa, thân thiện với bạn bè quốc tế.
Ba phương án kiến trúc đã được đề xuất, trong đó phương án đầu tiên với các khối hộp vuông tạo nên “vườn zíc zắc” bị đánh giá là thiếu liên kết văn hóa Việt và có phong cách phương Tây quá rõ nét. Phương án thứ hai lấy cảm hứng từ hình ảnh bánh chưng, bánh giày tuy mang giá trị biểu tượng dân gian nhưng lại không phù hợp với tinh thần quân sự và định hướng bảo tàng.
Phương án thứ ba đã được lựa chọn với thiết kế tòa nhà đặt trên đồi nhân tạo, mặt trước là hồ nước rộng mở. Hình dáng công trình mô phỏng cánh chim dang rộng, biểu tượng cho khát vọng vươn lên và sự tự do. Các khối chức năng được bố trí tách biệt, tạo không gian thoáng đãng và linh hoạt, trong khi khu vực hậu cần được đặt riêng dưới đồi, đảm bảo sự riêng tư và an toàn. Mái che lớn không chỉ phù hợp với khí hậu Việt Nam mà còn hỗ trợ tận dụng ánh sáng tự nhiên và thông gió chéo, góp phần tiết kiệm năng lượng và tăng tính bền vững cho bảo tàng.
Hình khối cuối cùng mang nét cánh cung uyển chuyển, gợi nhớ truyền thuyết nỏ thần An Dương Vương – một biểu tượng văn hóa sâu sắc. Công trình được đặt tại vị trí trung tâm khu đất, thuận tiện cho việc giao thông, đồng thời hài hòa với cảnh quan xung quanh, tạo nên điểm nhấn kiến trúc độc đáo cho Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam.
Điểm nhấn trong không gian trưng bày Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam
Không gian bên trong bảo tàng được chia thành 6 chủ đề chính tại tầng 1, được sắp xếp theo trình tự thời gian:
- Buổi đầu dựng nước và giữ nước.
- Bảo vệ nền độc lập từ năm 939 đến năm 1858.
- Chống thực dân Pháp, giành độc lập dân tộc từ năm 1858 đến năm 1945.
- Kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945 – 1954).
- Cuộc kháng chiến chống Mỹ (1954 – 1975).
- Xây dựng và bảo vệ đất nước từ năm 1976 đến nay.
Các hiện vật được sắp xếp thẩm mỹ, đính kèm thông tin chi tiết về sự kiện liên quan. Du khách có thể tìm hiểu qua nhiều hình thức như thuyết minh tự động (audioguide), tư liệu ảnh, phim tư liệu, hoặc mã QR dẫn đến thông tin chi tiết.
Một điểm nhấn đặc biệt là mô hình hoạt cảnh sống động tỷ lệ 1:1, tái hiện không gian phố phường Hà Nội trong cuộc chiến đấu 60 ngày đêm bảo vệ Thủ đô năm 1946. Phương pháp trưng bày độc đáo này không chỉ tái hiện quá khứ mà còn tạo cảm xúc mạnh mẽ, giúp người xem cảm nhận sâu sắc hơn về những sự kiện lịch sử.
Bảo vật quốc gia và hiện vật lịch sử tiêu biểu
Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam sở hữu nhiều bảo vật quốc gia và hiện vật quý giá, trong đó nổi bật nhất là:
- Pháo 105mm của Đại đội 806: Đây là khẩu pháo từng mở màn Chiến dịch Điện Biên Phủ vào ngày 13/3/1954, đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử quân sự Việt Nam.
- Máy bay MiG-21 số hiệu 5121: Gắn liền với chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không” tháng 12/1972. Chiếc MiG-21 này từng được Trung tướng Phạm Tuân sử dụng để bắn hạ máy bay B-52 vào đêm 27/12/1972.
- Xe tăng T-54B số hiệu 843: Chiếc xe tăng huyền thoại đã dẫn đầu đội hình tiến vào Dinh Độc Lập ngày 30/4/1975, đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của chế độ Sài Gòn.
Ngoài ra, bảo tàng còn trưng bày Cầu Hiền Lương – biểu tượng của sự chia cắt Bắc – Nam trong kháng chiến chống Mỹ, cùng nhiều hiện vật, hình ảnh tư liệu quý giá khác.
Kiến trúc hiện đại, không gian trưng bày đa dạng
Bảo tàng được thiết kế với tầm nhìn hiện đại, không chỉ phục vụ mục đích trưng bày mà còn là không gian kết nối văn hóa, giáo dục và nghiên cứu lịch sử. Các khu vực trưng bày ngoài trời dành riêng cho các vũ khí lớn như xe tăng, máy bay, pháo binh, tạo nên không gian mở, gần gũi với thiên nhiên.
Đặc biệt, bảo tàng áp dụng công nghệ trình chiếu hiện đại, kết hợp phim tư liệu và mô hình minh họa các chiến dịch lịch sử như Chiến dịch Điện Biên Phủ (1954) hay Chiến dịch Hồ Chí Minh (1975). Những ứng dụng này không chỉ tái hiện chân thực các trận đánh mà còn mang lại trải nghiệm sống động cho du khách.
Không chỉ dành cho công chúng trong nước, Bảo tàng còn là điểm đến hấp dẫn với du khách quốc tế. Qua những hiện vật, mô hình và tư liệu được trưng bày, khách tham quan sẽ có cái nhìn toàn diện về lịch sử quân sự Việt Nam – một hành trình đầy gian khổ nhưng vinh quang.
Với quy mô và tầm vóc của mình, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam được dự đoán sẽ trở thành biểu tượng mới của Thủ đô Hà Nội. Tọa lạc tại vị trí đắc địa, ngay bên cạnh đại lộ Thăng Long, bảo tàng góp phần tạo nên diện mạo hiện đại và văn minh cho khu vực phía Tây thành phố.
Đổi mới trong thiết kế kiến trúc và tiết kiệm năng lượng tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam
Khác biệt rõ nét so với hình ảnh bảo tàng cổ điển, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam thể hiện ngôn ngữ kiến trúc hiện đại với cấu trúc gọn gàng, tinh giản, phản ánh sự chuyển mình của thời đại mới. Kiến trúc sư Trịnh Việt A nhấn mạnh vai trò của kiến trúc như một “bản ghi chép vật chất” của lịch sử, nên bảo tàng thế kỷ 21 phải hội tụ hơi thở đổi mới, gần gũi với cộng đồng và đô thị. Ý tưởng thiết kế mở được áp dụng xuyên suốt, giúp không gian vừa là nơi trưng bày vừa đồng thời là điểm kết nối, giao lưu của xã hội.
Bảo tàng được phát triển theo mô hình “tổ mối”, cho phép người tham quan dễ dàng tiếp cận và trải nghiệm các khu trưng bày theo lối đi tự nhiên, phá vỡ hình mẫu khối hộp kín truyền thống. Thiết kế này không chỉ tạo sự linh hoạt trong tham quan mà còn giúp kết nối mật thiết với môi trường xung quanh, mang lại cảm giác thân thiện và gần gũi, giống như một công viên văn hóa mở.
Điểm nhấn quan trọng trong kiến trúc còn là các giải pháp tiết kiệm năng lượng và chi phí vận hành. Khoảng 50% diện tích tận dụng thông gió tự nhiên, qua các khe hở và “bẫy gió” thiết kế tinh tế, giảm thiểu nhu cầu sử dụng điều hòa. Hệ thống mái lớn không chỉ che chắn mà còn hỗ trợ lưu thông không khí, giữ không gian luôn mát mẻ, thoáng đãng.
Vật liệu xây dựng cũng được chọn lựa đơn giản, ưu tiên bê tông trần không trang trí cầu kỳ, chỉ phủ lớp sơn chống ẩm để tăng độ bền và duy trì nét thẩm mỹ thô mộc, đặc trưng phong cách quân sự. Cách làm này giúp giảm thiểu chi phí hoàn thiện và bảo trì, đồng thời tạo ra dấu ấn riêng biệt cho công trình.
Với những giá trị vượt thời gian, Bảo tàng Lịch sử Quân sự hứa hẹn sẽ là điểm đến không thể bỏ qua, mang lại trải nghiệm ý nghĩa và sâu sắc cho mọi người. Từ đây, dòng chảy lịch sử Việt Nam không chỉ được bảo tồn mà còn được lan tỏa, truyền cảm hứng cho các thế hệ mai sau.