Hà Nội đang triển khai một dự án lớn nhằm tái định hình Hồ Gươm và Quảng trường Đông Kinh – Nghĩa Thục, quận Hoàn Kiếm. Trong đó, việc tháo dỡ tòa nhà “Hàm cá mập”, di dời các cơ quan, đơn vị và hộ dân tại khu vực này là bước đi quan trọng để hiện thực hóa chủ trương quy hoạch, mở rộng không gian công cộng.
Đây là vấn đề thu hút sự chú ý lớn từ người dân và các chuyên gia. TS.KTS. Nguyễn Quốc Tuân, Trưởng khoa Kiến trúc – Công trình, Trường Đại học Phương Đông, đã có những chia sẻ sâu sắc về định hướng này trong một cuộc phỏng vấn với Báo Kinh tế & Đô thị.
Tầm nhìn đúng đắn trong quy hoạch đô thị
Hà Nội đang nỗ lực nghiên cứu và tái định hình không gian phía Đông Hồ Gươm, đồng thời cải tạo Quảng trường Đông Kinh – Nghĩa Thục để gia tăng diện tích không gian công cộng và không gian xanh. Vậy, định hướng này có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển bền vững của thành phố?
Theo TS. Nguyễn Quốc Tuân, đây là một quyết định mang tính chiến lược và phù hợp với nhu cầu thực tiễn. Ông nhấn mạnh rằng việc gia tăng không gian công cộng quanh Hồ Gươm không chỉ là mong mỏi của người dân mà còn là điều các chuyên gia kiến trúc đô thị kỳ vọng từ lâu. Trong bối cảnh đô thị hóa gia tăng, mật độ xây dựng ngày càng dày đặc, không gian công cộng tại khu vực trung tâm như Hồ Gươm đang dần bị thu hẹp. Việc mạnh dạn triển khai dự án này thể hiện quyết tâm của thành phố trong việc cải thiện chất lượng sống và bảo tồn giá trị văn hóa.
Nhìn xa hơn, ông Tuân cho rằng dự án có tiềm năng kết nối không gian xanh từ Hồ Gươm đến các khu vực lân cận như Quảng trường Cách mạng Tháng Tám, Nhà hát Lớn ở phía Đông, hay khu vực Nhà thờ Lớn và các di tích lịch sử ở phía Tây. Không dừng lại ở việc mở rộng không gian đô thị, sự kiên kết này còn tạo nên một mạng lưới văn hóa – lịch sử, nâng cao sức hút du lịch và khẳng định vị thế của Hồ Gươm như biểu tượng trung tâm của Hà Nội.
Những yếu tố cần cân nhắc trong quá trình tái định hình Hồ Gươm
Khu vực được quy hoạch bao gồm Quảng trường Đông Kinh – Nghĩa Thục và phía Đông Hồ Gươm hiện là nơi tập trung nhiều cơ quan, đơn vị, hộ dân cùng một số công trình kiến trúc giá trị. Vậy, làm thế nào để vừa đạt được mục tiêu quy hoạch vừa bảo tồn những giá trị hiện có?
TS. Tuân cho biết, Hà Nội đã lên kế hoạch chi tiết để giải tỏa và tái bố trí hai khu vực chính. Tại Quảng trường Đông Kinh – Nghĩa Thục, tòa nhà “Hàm cá mập” sẽ được tháo dỡ, kết hợp với chỉnh trang cảnh quan để tạo sự đồng bộ. Trong khi đó, khu vực phía Đông Hồ Gươm dự kiến di dời 12 cơ quan và 47 hộ dân, theo thông tin cập nhật gần đây nhất vào tháng 3/2025. Ông đặc biệt lưu ý đến hai công trình cần được đánh giá kỹ lưỡng.
Thứ nhất, trụ sở Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội sở hữu mặt tiền mang phong cách cổ điển, gợi nét kiến trúc Địa Trung Hải – một phong cách hiếm có tại Hà Nội. Ông đề xuất cần xem xét bảo tồn hoặc điều chỉnh công trình này sao cho phù hợp với không gian công viên mới, đồng thời cân nhắc tác động từ Nhà ga C9 (tuyến metro Nam Thăng Long – Trần Hưng Đạo) đến kết cấu tòa nhà. Thứ hai, ông gợi ý nên dành một không gian trong công viên phía Đông Hồ Gươm để ghi dấu Nhà máy đèn Bờ Hồ – cơ sở điện lực đầu tiên của Hà Nội từ năm 1892, nhằm tôn vinh lịch sử phát triển ngành điện Thủ đô.
Tối ưu hóa quỹ đất và kết nối không gian
Với đặc trưng kiến trúc cảnh quan tương đồng cao tại khu vực Hồ Gươm và vùng phụ cận, làm thế nào để đảm bảo sự hài hòa và lan tỏa trong thiết kế không gian mới?
TS. Tuân đề xuất xây dựng các trục xanh, kết nối từ vườn hoa Lý Thái Tổ, công viên phía Đông Hồ Gươm đến các khu vực như vườn hoa Diên Hồng, Nhà hát Lớn và Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. Ở phía Bắc, ông khuyến nghị phát triển trục hoạt động từ Quảng trường Đông Kinh – Nghĩa Thục qua các tuyến phố Hàng Ngang, Hàng Đào, tận dụng tiềm năng sôi động của khu phố cổ. Phía Tây Hồ Gươm có thể hình thành trục văn hóa – tôn giáo, kéo dài từ tượng vua Lê qua đình Nam Hương đến Nhà thờ Lớn và các di tích lân cận.
Ở phía Nam, dù chưa có điểm nhấn rõ rệt, ông nhận thấy tiềm năng từ ba khu vực: Thư viện Quốc gia, ô phố Đinh Lễ – Nguyễn Xí – Tràng Tiền và khu vực phía Đông Tràng Tiền Plaza. Những khu vực này có thể được cải tạo, điều chỉnh chức năng để tạo thêm giá trị cộng đồng và văn hóa, góp phần làm phong phú thêm không gian Hồ Gươm.
Khai thác không gian ngầm: Giải pháp cho tương lai
Dự án quy hoạch phía Đông Hồ Gươm đề cập đến việc khai thác không gian ngầm, đặc biệt liên quan đến Nhà ga C9. Vậy, cần lưu ý gì để tối ưu hóa giải pháp này?
TS. Tuân nhận định rằng trong bối cảnh đô thị hiện đại, việc khai thác không gian ngầm là xu hướng tất yếu tại các thành phố châu Á, nơi kinh tế phát triển nhanh chóng đặt ra nhiều thách thức về không gian. Hà Nội đang đối mặt với câu hỏi lớn: làm sao để vừa bảo tồn di sản, giữ gìn bản sắc, vừa đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế và nâng cao chất lượng sống? Không gian ngầm, theo ông, là lời giải khả thi để xoay chuyển linh hoạt quỹ đất hạn chế, đáp ứng các chức năng mới mà không làm tổn hại đến cảnh quan bề mặt.
Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng giải pháp này đòi hỏi sự quy hoạch tỉ mỉ, khả năng kết nối hiệu quả với không gian mặt đất và trình độ quản lý cao. Đặc biệt, việc tích hợp không gian ngầm với Nhà ga C9 cần được tính toán để đảm bảo hiệu quả sử dụng đất, đồng thời tạo thói quen sử dụng mới cho người dân. Đây là thách thức lớn nhưng cũng là cơ hội để Hà Nội khẳng định tầm nhìn đô thị hiện đại.
Kết luận: Hành trình cân bằng giữa bảo tồn và phát triển
Dự án tháo dỡ tòa nhà “Hàm cá mập” và tái cấu trúc không gian Hồ Gươm không chỉ là câu chuyện về quy hoạch đô thị mà còn là nỗ lực cân bằng giữa bảo tồn di sản và phát triển bền vững. Với tầm nhìn chiến lược, sự quyết tâm của thành phố cùng những đóng góp từ các chuyên gia như TS. Nguyễn Quốc Tuân, Hà Nội đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu biến Hồ Gươm thành trái tim xanh, nơi hội tụ giá trị văn hóa, lịch sử và không gian sống chất lượng cho người dân. Đây là bước đi quan trọng để Thủ đô thích nghi tốt hơn với xu thế đô thị hóa toàn cầu.
