Đồ án quy hoạch phát triển du lịch bền vững gắn với bảo tồn tại xã Nhơn Lý, thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, được triển khai nhằm bảo vệ bản sắc làng chài truyền thống, đồng thời thúc đẩy du lịch theo hướng bền vững. Kế hoạch này kết hợp ý kiến cộng đồng, tận dụng lợi thế khu vực và phù hợp với xu hướng du lịch bền vững toàn cầu, hướng tới đưa Nhơn Lý trở thành điểm đến hàng đầu vào năm 2030.
Tổng quan đồ án
- Địa điểm: Xã Nhơn Lý, thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định
- Quy mô: 94 ha
- Thời gian nghiên cứu: 2018–2019 (hội thảo thực địa, lấy ý kiến cộng đồng)
- Thời gian thiết kế: 2020
- Cơ quan phê duyệt: Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Định
- Cơ quan thẩm định: Sở Xây dựng tỉnh Bình Định
- Chủ đầu tư: Ủy ban Nhân dân thành phố Quy Nhơn, Ban Quản lý Khu Kinh tế Nhơn Hội
- Giải thưởng: Giải Bạc Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia 2024–2025
Đồ án được phê duyệt qua hai quyết định quan trọng: Quy hoạch phân khu tỷ lệ 1/2000 (Quyết định số 4463/QĐ-UBND, ngày 29/10/2020) và Quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 (Quyết định số 3941/QĐ-UBND, ngày 24/09/2021). Khu vực được chia thành năm phân khu chức năng chính:
- Làng chài Bãi Bắc: 23,61 ha, mật độ xây dựng 60%, tầng cao 2–3 tầng
- Làng chài Bãi Nam: 34,02 ha, mật độ xây dựng 60%, tầng cao 2–3 tầng
- Khu hành chính: 16,52 ha, mật độ xây dựng 70–80%, tầng cao 3–4 tầng
- Khu dân cư Suối Cả: 17,34 ha, mật độ xây dựng 60%, tầng cao 2–3 tầng
- Khu công viên trung tâm: 15,80 ha, mật độ xây dựng 5%, tầng cao 1 tầng
Tầm nhìn và mục tiêu
Nhơn Lý hướng tới trở thành điểm đến du lịch bền vững hàng đầu vào năm 2030, kết hợp hài hòa giữa bản sắc văn hóa địa phương và sức hút hiện đại. Quy Nhơn, với vị thế ngày càng nổi bật trong ngành du lịch Việt Nam, được hỗ trợ bởi các điểm nhấn như tổ hợp du lịch FLC (safari, resort, sân golf), các ngôi chùa cổ kính, bãi biển hoang sơ và các khu nghỉ dưỡng cao cấp. Những yếu tố này thu hút hàng triệu lượt khách mỗi năm, đặc biệt từ châu Âu, Bắc Mỹ và Úc, tạo tiền đề cho sự phát triển của Nhơn Lý.
Mục tiêu cụ thể
- Cụ thể hóa quy hoạch phân khu 3, Khu kinh tế Nhơn Hội.
- Bảo tồn không gian đặc trưng của làng chài truyền thống.
- Đa dạng hóa sản phẩm du lịch, nâng cao chất lượng dịch vụ và hỗ trợ thương mại địa phương.
- Tăng thu nhập cho cộng đồng thông qua các cơ hội du lịch.
- Đề xuất mô hình đầu tư phát triển du lịch bền vững.
Tầm nhìn này phù hợp với chiến lược du lịch quốc gia, nhấn mạnh vào phát triển xanh, bảo tồn văn hóa và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.
Bối cảnh khu vực và liên kết vùng
Vị trí chiến lược của Bình Định
Nằm ở khu vực duyên hải miền Trung Việt Nam, Bình Định sở hữu đường bờ biển dài 134 km, tạo điều kiện lý tưởng cho kinh tế biển, du lịch và giao thương quốc tế. Địa hình trải dài và hẹp kết nối Bình Định với các tỉnh lân cận, đồng thời đóng vai trò cửa ngõ ra biển cho Tây Nguyên và miền Nam Lào. Vị trí chiến lược này củng cố vai trò của tỉnh trong kết nối kinh tế khu vực.
Vị trí độc đáo của Nhơn Lý
Thuộc bán đảo Phương Mai, cách trung tâm Quy Nhơn khoảng 20 km về phía Đông Bắc, Nhơn Lý bao gồm hai làng chài, được bao bọc bởi dãy núi Cấm ở phía Đông và Biển Đông ở phía Bắc. Ranh giới hành chính bao gồm:
- Phía Bắc: Biển Đông
- Phía Nam: Khu dân cư Tây Nam Nhơn Lý, núi Phương Mai
- Phía Đông: Núi Cấm
- Phía Tây: Khu dân cư Tây Nam Nhơn Lý, suối Cả, khu bảo tồn sinh thái du lịch FLC Quy Nhơn
Cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ với bờ biển dài và núi non tạo nên sức hút đặc biệt, nhưng cũng đặt ra thách thức về cơ sở hạ tầng và bảo tồn.
Phân tích SWOT
Điểm mạnh
- Tài nguyên thiên nhiên và văn hóa: Nhơn Lý sở hữu bờ biển dài, nguồn hải sản phong phú và cảnh quan nguyên sơ. Không gian kiến trúc mở và lối sống cộng đồng năng động tạo nên bản sắc độc đáo.
- Di sản văn hóa: Các lễ hội truyền thống, nghề chài lưới và không gian cộng đồng được bảo tồn tốt, thu hút du khách yêu thích văn hóa.
- Hệ sinh thái du lịch: Gần các tiện ích cao cấp của FLC và danh tiếng ngày càng tăng của Quy Nhơn giúp nâng tầm Nhơn Lý.
Điểm yếu
- Áp lực du lịch: Lượng khách tăng nhanh đe dọa tính nguyên bản của làng chài và môi trường tự nhiên.
- Thách thức thời tiết: Khí hậu miền Trung khắc nghiệt, đặc biệt là mùa mưa bão, ảnh hưởng đến du lịch và sinh kế.
- Chuyển đổi kinh tế: Nghề đánh bắt hải sản suy giảm và kiến trúc chưa quy hoạch bài bản gây khó khăn cho phát triển bền vững.
Cơ hội
- Du lịch văn hóa: Khai thác làng nghề, lễ hội và ẩm thực địa phương có thể tạo nguồn thu bền vững.
- Du lịch sinh thái: Cảnh quan thiên nhiên hỗ trợ các mô hình du lịch ít tác động như khám phá sinh thái và thể thao mạo hiểm.
- Tham gia cộng đồng: Lôi kéo người dân vào quy hoạch du lịch thúc đẩy kinh tế và bảo tồn văn hóa.
Thách thức
- Rủi ro phát triển quá mức: Mở rộng không kiểm soát có thể làm mất bản sắc làng chài và gây áp lực lên tài nguyên.
- Xói mòn văn hóa: Du lịch phát triển nhanh có thể làm mờ nhạt các phong tục và không gian truyền thống.
- Tác động môi trường: Đô thị hóa và du lịch có thể gây hại đến hệ sinh thái, đòi hỏi các biện pháp quản lý nghiêm ngặt.
Chiến lược thiết kế và quy hoạch
Kế hoạch cân bằng giữa phát triển hiện đại và bảo tồn văn hóa, môi trường, ưu tiên lợi ích cộng đồng và du lịch bền vững. Các chiến lược chính bao gồm:
Trọng tâm bảo tồn
- Bảo vệ di sản: Giữ gìn các công trình lịch sử, lối sống truyền thống và bố cục làng chài.
- Du lịch bền vững: Phát triển các hoạt động như tham quan làng chài, trải nghiệm làng nghề và ẩm thực địa phương.
- Tham gia cộng đồng: Khuyến khích người dân tham gia quy hoạch và phục hồi để đảm bảo tính xác thực và lợi ích kinh tế.
Các bước thực hiện
- Xác định và bảo vệ ngay các di tích văn hóa, lịch sử.
- Đánh giá hiện trạng công trình để xác định khả năng phục hồi.
- Xây dựng kế hoạch bảo tồn chi tiết với các giải pháp cụ thể.
- Thống nhất lộ trình quy hoạch.
- Tổ chức đào tạo và nâng cao nhận thức cho cộng đồng.
Phân vùng quy hoạch
Dự án chia Nhơn Lý thành ba vùng chính:
- Vùng bảo tồn (Lõi làng chài): Bảo vệ Bãi Bắc, Bãi Nam, các khu vực tâm linh và trung tâm hành chính, giữ nguyên bố cục truyền thống.
- Vùng bán đảo du lịch: Phát triển các điểm tham quan, hoạt động thể thao và trải nghiệm du lịch.
- Vùng phát triển mới: Xây dựng các dịch vụ du lịch hiện đại như lưu trú, ẩm thực và không gian văn hóa, phù hợp với thẩm mỹ làng chài.
Chi tiết phân khu chức năng
Bảo tồn và tôn tạo
Chiến lược bảo tồn tập trung vào các địa điểm mang giá trị lịch sử và văn hóa, bao gồm làng chài Bãi Bắc, Bãi Nam, trục đường chính nối hai làng, tuyến du lịch Đường Đá Xanh và các tuyến cảnh quan ven biển. Bộ hướng dẫn phong cách kiến trúc đảm bảo các công trình mới phù hợp với thẩm mỹ truyền thống, sử dụng thiết kế thấp tầng và vật liệu địa phương. Các nỗ lực phục hồi tập trung vào nhà cổ, không gian cộng đồng và cảnh quan đường phố, với sự tham gia của người dân để duy trì tính xác thực.
Phát triển du lịch
Các khu vực phát triển mới, bao gồm khu dân cư Suối Cả, Tây Nam Nhơn Lý và công viên trung tâm, được quy hoạch để tối ưu hóa tiềm năng du lịch và tạo không gian sống hấp dẫn. Các điểm nổi bật bao gồm:
- Du lịch sinh thái và thương mại: Phát triển khu kinh doanh cảnh quan và các hoạt động du lịch thân thiện môi trường.
- Trục lễ hội: Tuyến đường kết nối trung tâm làng với khu du lịch, tổ chức các sự kiện văn hóa.
- Công viên xanh trung tâm: Không gian mở với cây xanh và tiện ích cộng đồng, tăng cường cân bằng môi trường.
Nguyên tắc thiết kế kiến trúc và cảnh quan
Thiết kế kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, đảm bảo Nhơn Lý giữ được nét đặc trưng của làng chài. Tại Bãi Bắc và Bãi Nam, các tuyến đường ven biển được chỉnh trang nhưng giữ nguyên địa hình tự nhiên, với nhà ở giới hạn 1–2 tầng, mái hướng biển. Khu hành chính kết hợp phong cách truyền thống và hiện đại, hỗ trợ sinh hoạt cộng đồng và kết nối giao thông. Khu dân cư Suối Cả và Tây Nam Nhơn Lý phát triển theo mô hình phố thương mại kết hợp sinh hoạt, đáp ứng nhu cầu cư dân và du khách. Công viên trung tâm, với cây xanh và tiện ích sinh thái, là điểm nhấn cảnh quan và cân bằng môi trường.
Cơ sở hạ tầng và giao thông
Hệ thống giao thông nội khu giữ nguyên các tuyến đường truyền thống, chỉ nâng cấp khi cần thiết. Các nút giao thông được bố trí hợp lý để hỗ trợ di chuyển cho cư dân và du khách. Không gian cộng đồng tích hợp với hoạt động du lịch và thương mại, cân bằng giữa nhu cầu địa phương và phát triển kinh tế. Các trung tâm thương mại cung cấp sản phẩm đặc trưng, tạo cơ hội kinh doanh, trong khi các lễ hội truyền thống được bảo tồn và quảng bá để thu hút du khách trong và ngoài nước.
Kết luận
Kế hoạch phát triển du lịch bền vững và bảo tồn tại Nhơn Lý là mô hình mẫu cho sự cân bằng giữa bảo tồn văn hóa và tăng trưởng kinh tế. Bằng cách tận dụng vẻ đẹp thiên nhiên, di sản phong phú và vị trí chiến lược, Nhơn Lý có thể trở thành điểm đến toàn cầu, đồng thời cải thiện đời sống cộng đồng và bảo vệ bản sắc độc đáo. Quy hoạch chặt chẽ, sự tham gia của cộng đồng và các thực hành bền vững sẽ đảm bảo thành công lâu dài.
