Hà Nội vừa trải qua một ngày “đảo lộn” khi mưa lớn trút xuống, biến nhiều tuyến phố thành sông, hàng loạt xe chết máy, người dân vật lộn giữa dòng nước đến tận khuya mới tìm được đường về nhà. Cảnh tượng hỗn loạn ấy không còn xa lạ với Thủ đô mỗi khi mưa lớn kéo dài. Vậy vì sao Hà Nội dễ bị ngập sau mỗi trận mưa? Câu trả lời không chỉ nằm ở lượng mưa cực đoan, mà còn xuất phát từ những bất cập trong hạ tầng thoát nước, tốc độ đô thị hóa và nhiều nguyên nhân sâu xa khác cần được nhìn nhận thấu đáo.
Hà Nội tê liệt trong trận mưa lịch sử 30/9
Ngày 30/9 được coi là một “cơn ác mộng” đối với người dân Hà Nội khi mưa lớn trút xuống từ sáng sớm và kéo dài cả ngày, khiến nhiều khu vực nhanh chóng chìm trong biển nước. Các phường ven đô như Xuân Phương, Phú Diễn, Đông Ngạc… là những điểm ngập đầu tiên, sau đó lan nhanh vào khu vực nội thành. Đến giờ cao điểm buổi sáng, giao thông rơi vào tình trạng hỗn loạn: trường học buộc cho học sinh nghỉ, nhiều cơ quan chuyển sang làm việc trực tuyến.
Tình hình càng tệ hơn vào buổi chiều khi những đợt mưa dồn dập xuất hiện đúng giờ tan tầm. Tại nhiều trục đường lớn, phương tiện gần như “đứng im”, người dân bị kẹt hàng giờ ngoài trời. Có người phải tìm nơi trú tạm qua đêm tại khách sạn hoặc nhà nghỉ vì không thể trở về nhà.
Anh Phạm Tùng Anh (Mỹ Đình) cho biết, chỉ cần di chuyển khoảng 1 km đã gặp cảnh nước ngập trắng xóa. Anh bị kẹt trên đường Láng Hạ suốt 6 tiếng, cuối cùng phải gửi xe rồi đi bộ nhiều km để tìm đường về. Khi chỉ còn cách nhà 300 m, nước dâng đến bụng buộc anh phải tá túc tạm ở nhà nghỉ. Tình cảnh này không chỉ của riêng anh Tùng Anh mà của hàng nghìn người dân Thủ đô trong ngày mưa lũ.
Chị Ngô Hà My (Hà Đông) cũng trải qua một buổi chiều đầy căng thẳng. Xe buýt đưa đón hai con chị bị mắc kẹt từ 16h tại ngã tư Phạm Hùng – Keangnam, đến tối muộn vẫn không thể di chuyển. Trẻ em phải ngồi trên xe nhiều giờ liền trong khi phụ huynh bất lực vì đường xung quanh ngập sâu. Cuối cùng, chị phải nhờ người thân ra tận nơi lội nước đón con.
Không ít nhân viên văn phòng chọn cách đi bộ hàng chục km để về nhà. Với nhiều người, ngày 30/9 trở thành ký ức khó quên khi Hà Nội gần như tê liệt hoàn toàn.
Theo Công ty Thoát nước Hà Nội, lượng mưa trong ngày vượt xa khả năng thiết kế của hệ thống hiện tại. Tại nhiều điểm, lượng mưa đo được trên 300 mm, cá biệt có nơi như Vĩnh Thanh đạt tới 448 mm. Trong khi đó, toàn bộ hệ thống thoát nước của Hà Nội chỉ được thiết kế để xử lý tối đa 310 mm trong 48 giờ. Kết quả là thành phố ghi nhận tới 82 điểm ngập úng lớn nhỏ, lý giải phần nào vì sao Hà Nội dễ bị ngập sau mỗi trận mưa lớn.
Vì sao Hà Nội dễ bị ngập?
Lượng mưa cực đoan vượt xa thiết kế hệ thống
Một trong những nguyên nhân cốt lõi lý giải vì sao Hà Nội dễ bị ngập là lượng mưa cực lớn trong thời gian ngắn. Trận mưa ngày 30/9 ghi nhận ở nhiều điểm từ 300–400mm, thậm chí có nơi lên tới hơn 500mm. Trong khi đó, công suất thiết kế của hệ thống thoát nước đô thị Hà Nội chỉ chịu được khoảng 310mm trong vòng 2 ngày. Sự chênh lệch khổng lồ này khiến hệ thống nhanh chóng quá tải, không kịp tiêu thoát, dẫn đến hàng loạt tuyến đường chìm trong biển nước.
Địa hình trũng thấp, nước dồn ứ cục bộ
Khi mưa lớn trút xuống liên tiếp, lượng nước không kịp thoát sẽ tràn trên bề mặt đường, dồn về các điểm trũng thấp. Những khu vực như phố cổ, Ô Chợ Dừa hay một số nút giao nội đô trở thành “điểm nóng” ngập úng vì địa hình vốn thấp hơn xung quanh. Chính đặc thù địa hình này khiến dù hệ thống cống có hoạt động hết công suất, nước vẫn ứ đọng lâu, gây ngập sâu và kéo dài.
Ảnh hưởng từ sông, hồ và hoàn lưu bão
Hoàn lưu bão Bualoi đã làm mực nước sông Nhuệ, sông Đáy dâng cao trên báo động 1–2, khiến việc thoát nước tự chảy gần như không thực hiện được. Khi mực nước sông lớn hơn hoặc bằng hệ thống thoát, dòng chảy bị chặn lại, dẫn đến “tắc nghẽn” thoát nước đô thị. Bên cạnh đó, nhiều hồ điều hòa chưa được cải tạo đồng bộ, kênh mương bị thu hẹp, càng làm tình trạng úng ngập thêm trầm trọng.
Công trình tiêu thoát nông nghiệp chưa thích ứng đô thị
Một nguyên nhân khác giải thích vì sao Hà Nội dễ bị ngập là sự bất cập trong việc dùng công trình nông nghiệp cho đô thị. Các trạm bơm, kênh dẫn vốn được thiết kế để phục vụ tiêu úng cho ruộng đồng, nhưng khi áp dụng cho đô thị đông dân, lượng nước mưa đổ xuống mặt đường khổng lồ vượt xa khả năng thiết kế. Nếu không có cải tạo, hệ thống này khó phát huy hiệu quả trong bối cảnh Hà Nội ngày càng đô thị hóa mạnh.
Hạ tầng thoát nước chưa đồng bộ, đầu tư chậm
Khu vực nội thành rộng hơn 313km² nhưng đến nay mới có khoảng 77,5km² được đầu tư hệ thống thoát nước đồng bộ, tương đương chưa đầy 25%. Tổng công suất các công trình đầu mối mới đạt hơn 164 m³/s, chỉ bằng 20% so với nhu cầu hơn 811 m³/s theo quy hoạch. Các dự án lớn như trạm bơm Liên Mạc hay hồ điều hòa kết nối với Yên Nghĩa còn dở dang, khiến hệ thống thoát nước chung thiếu sự liên kết và giảm đáng kể hiệu quả vận hành.
Đô thị mới thiếu kết nối hạ tầng
Nhiều khu đô thị mới tại Hà Nội được đầu tư hệ thống thoát nước nội khu nhưng không khớp nối với mạng tiêu thoát chung. Một số dự án có cao độ nền thấp hơn xung quanh, dẫn đến tình trạng “hố chứa nước” khi mưa lớn. Thêm vào đó, công tác duy tu, quản lý vận hành còn hạn chế, tình trạng người dân xả rác, dầu mỡ xuống cống càng làm tăng nguy cơ tắc nghẽn, khiến úng ngập tái diễn mỗi khi có mưa to.
Phát triển ven quốc lộ thiếu hệ thống tiêu thoát
Ngoài khu vực nội đô, các dãy đô thị phát triển dọc quốc lộ, tỉnh lộ cũng góp phần lý giải vì sao Hà Nội dễ bị ngập. Các công trình xây dựng thường nâng cốt nền cao hơn mặt đường, nhưng lại thiếu hệ thống thoát nước dọc tuyến. Khi mưa lớn, toàn bộ nước mưa chảy dồn xuống mặt đường, gây ngập nặng. Tình trạng này không chỉ làm ùn tắc giao thông mà còn kéo dài thời gian rút nước, khiến nhiều tuyến đường thành “ao hồ tạm thời”.
Ngập úng sau mưa đã trở thành “căn bệnh mãn tính” của Hà Nội, phản ánh rõ sự chênh lệch giữa tốc độ đô thị hóa và khả năng phát triển hạ tầng thoát nước. Không thể chỉ trông chờ vào việc cải tạo cục bộ hay xử lý tình thế, thành phố cần một chiến lược đồng bộ, dài hạn: từ quy hoạch cao độ nền, xây dựng hồ điều hòa, trạm bơm, đến nâng cao ý thức cộng đồng trong gìn giữ hệ thống thoát nước. Giải quyết bài toán này không đơn giản, nhưng là yêu cầu tất yếu để Hà Nội vừa phát triển hiện đại, vừa đủ sức chống chọi trước biến đổi khí hậu ngày càng khắc nghiệt.