Theo phong tục Việt Thời tiết cuối năm giá lạnh, rẽ vào nghĩa trang, tự nhiên tôi thấy gai lạnh. Quả không ngoa những lời đồn đại của nhiều người về sự khủng khiếp ở nghĩa trang này. Một mình tôi đi qua khu mộ đã “quy hoạch ổn định”, đột nhiên điện tắt phụt. Sự cố mất điện bất thường, tiếng rú của một vài phụ nữ yếu bóng vía. Tiếng người bốc mộ đi qua tôi, tay xách đèn ắc quy: Chúng tôi sẽ nổ máy ngay, có gì mà sợ! Chỉ ít phút, điện lại bừng sáng, những ánh đèn pin lấp loáng, nơi có rất nhiều ngôi mộ sắp đến lúc “chuyển nơi cư trú”.
Nếu ai có dịp đi qua nghĩa trang Văn Điển, sẽ chứng kiến cuộc gặp mặt của người trần gian với người đã về cõi vĩnh hằng. Cả một vùng, đèn điện sáng rực như sao sa, hương khói bốc nghi ngút, các đồ lễ vàng mã, xôi gà, hoa quả,… không thiếu một thứ gì; xe ôtô, xe máy cùng dòng người quấn khăn tang trắng lầm lũi vào ra. Nghĩa trang Văn Điển là nơi có nhiều tiếng khóc vì thương tiếc nhất ở Hà Nội.
Lúc này, khu B6 của nghĩa trang là nơi đông nhất, người người ngồi ghé sát vào nhau không rõ mặt, người chạy ngược xuôi, người đứng ôm ngực hồi hộp chờ giây phút mở áo quan.
Tôi cũng là một trong số trên, bởi hôm nay cải mộ chú tôi. Hai anh công nhân bốc mộ bắt đầu làm nhiệm vụ. Mùi hương đốt nghi ngút cộng với sương đêm xộc vào mũi cay xè. Họ mặc quần áo bảo hộ có ghi tên cơ quan nghĩa trang, đi ủng, găng tay cao su, đầu đội mũ cối, miệng đeo khẩu trang, một thùng sắt đựng xương người. Họ khoảng 40 đến 45 tuổi nhưng chúng tôi ngỡ họ phải 55 đến 65 tuổi. Đôi tay gân guốc cầm xẻng, cuốc đào bới thoăn thoắt, đất, nước đen lõng bõng, hôi thối bốc lên. Tôi cảm giác như đất này là thịt người tan rữa,… Mọi người rùng mình, bởi mùi yếm khí bốc lên. Chỉ một thoáng, xác người được kéo lên gọn ghẽ bởi một hệ thống lưới đã được lót sẵn dưới đáy ván chôn người. Mộ đã được phạt và mở nắp từ đêm. Tiếng người thân khóc rú lên. Người khóc cứ khóc, hai công nhân cứ thoăn thoắt bới, nhặt, chuyển xương người vào thùng, tuần tự từ xương sọ, xương sườn, xương tay, xương chậu, xương chân,… Chỉ khoảng 30 phút, tất cả phần xương người chết đã được phân loại và nhặt rất kỹ từ răng, xương ngón chân, ngón tay,… Hai công nhân cải mộ phối hợp với nhau chính xác từng động tác.
Một người nói với thím tôi: Không còn gì nữa, tôi đã kiểm kỹ rồi.
Khu rửa xương người chết chật cứng người. Hai dãy rửa xương nước chảy xối xả. Xương người chết được bày như hàng chợ. Người rửa xương từng động tác đều cẩn thận. Chỉ sau 20 phút, toàn bộ đã được rửa xong bởi hai can nước chuyên dùng rửa xương. Tôi bước qua khu rửa xương cảm thẫy rợn chân vì khó tránh dẫm phải thứ nước từ xương chảy ra. Tất cả xương người được xếp đặt trong tiểu sành theo một tứ tự. Chiếc thừng nâu đỏ tím buộc chặt tiểu, mùi nước hoa thím tôi vẩy thơm bốc lên từ chiếc khăn đậy tiểu.
Anh công nhân có tên là Hiếu nói, làm nghề này để phúc cho gia đình, anh ta sẽ cố gắng chuộc lại lỗi lầm mà 20 năm trước đây anh mắc nghiện ma tuý. Gia đình anh quê ở Đan Phượng xưa không đến nỗi nào, nhưng anh lâm vào con đường nghiện ngập, của nả cứ bay theo khói thuốc. Đi cai nghiện về, tỉnh ngộ ra, qua quen biết anh mới được chọn vào đội quân bốc mả. Công việc tuy vất vả, nhưng đã đủ nuôi sống vợ và hai đứa con.
Người quản trang cho tôi biết: Nghĩa trang Văn Điển, thời gian này trung bình mỗi tốiphải bốc từ 50 đến 100 mộ, nhưng vào đêm thứ bẩy đến 270 mộ. Mỗi đêm, người công nhân phải bốc gần chục mô – một công việc cực nhọc. Nhiều người đã bị viêm phế quản bởi cái giá rét của đêm đông giá lạnh. Chưa ai tính đến tuổi thọ của họ là bao nhiêu và bệnh tật thế nào, bởi hồ sơ xin vào chân bốc mả cứ chất đống, mà người bỏ việc vì ốm đau bệnh tật cũng rất nhiều.
Nhiều gia đình gần khu vực nghĩa trang Văn Điển phải chuyển nhà đi nơi khác, bởi việc cải mộ gây ô nhiễm về khí độc xác người, chất thải rắn, tư trang người chết và nguồn nước khu vực nghĩa trang sát nội thành kéo dài nhiều năm và ngày càng trầm trọng mà người dân khu vực này phải gánh chịu. Bao giờ ta mới chấm dứt được việc chôn người ở nghĩa trang Văn Điển? Hà Nội hiện nay đã được mở rộng, nên chăng ta chuyển Nghĩa trang Văn Điển thành công viên cây xanh, từ nay không chôn người ở đây nữa, mà chỉ còn một nhà hoả táng thôi. Chúng ta cần xây dựng những nghĩa trang vĩnh hằng trên đồi núi ở Ba Vì, Sóc Sơn, Lương Sơn…
Nhiều nơi ở đất nước ta xây mộ không theo quy hoạch đã thu hẹp đất trồng trọt và rất tốn kém, nhà nào cũng muốn ngôi mộ nhà mình phải to và hoành tráng hơn của nhà người khác, cùng với các khu chế xuất – nghĩa trang đã thu hẹp đấtđai nông nghiệp. Cần động viên, khuyến khích, tuyên truyền rộng rãi về hoả táng và rải tro. Đây thực sự là cuộc cách mạng văn hoá vì sức khỏe, môi trường sống và văn minh đô thị.
Tôi rất khâm phục và kính trọng những người công nhân bốc mộ, bởi họ làm công việc nghĩa tử nghĩa tận, làm việc vì người sống và cả người mất. Nhưng đã đến lúc cần đổi mới tư duy, thực hiện điện táng cho văn minh, tiện lợi.
Minh Hà