“Độc quyền” trong “độc quyền”

Câu chuyện lần đầu tiên Hội đồng cạnh tranh quốc gia tuyên phạt Cty CP Xăng dầu hàng không Vinapco 3 tỷ đồng vì hành vi đơn phương ngừng cung cấp nhiên liệu, khiến hơn 5.000 hành khách của hãng Jetstar Pacific Airlines bị ảnh hưởng đã khiến nhiều người quan tâm. Phần đông cho rằng việc xử như thế là đúng vì hành vi đơn phương như vậy không chỉ làm ảnh hưởng đến quyền lợi của hàng nghìn con người mà còn tạo ra tiền lệ cho những tổ chức kinh tế độc quyền khác lợi dụng ưu thế của mình. Tuy nhiên, phân tích kỹ lưỡng qua những góc cạnh khác nhau thì có thể thấy rằng, hành vi này có yếu tố “phòng vệ chính đáng” và có thể coi đây là tình tiết giảm nhẹ. Tại sao vậy?

Trước hết, cần phải nhìn nhận Vinapco là một DN như hàng trăm nghìn DN khác, vì thế họ có quyền lựa chọn khách hàng cũng như quyết định các phương thức bán hàng và nhiều quyền khác nữa. Thế nhưng khổ một nỗi, Vinapco không có quyền đó bởi lẽ trong “cuộc chơi” này, một bên là độc quyền mua, còn một bên là độc quyền bán. Một bên nếu không mua thì sẽ không biết mua của ai. Còn một bên nếu không bán thì sẽ vi phạm vào những điều tối kỵ trong việc bảo đảm giao thông hàng không quốc gia và quốc tế. Về phương thức bán hàng cũng vậy. Vinapco liên tiếp đòi quyền bán theo phương thức “tiền trao, cháo múc”, các bên mua cũng rất hoan nghênh phương thức này nhưng đâu có được, bởi lẽ phải xin Cty mẹ là TCty Hàng không Việt Nam (Vietnam Airlines) bãi bỏ cơ chế ứng trước tiền xăng dầu cho khách hàng. Ở một vị thế độc quyền cung ứng, rồi lại nằm dưới một thể chế độc quyền ra cơ chế (mà cả hai sự độc quyền này đều không do Vinapco tạo ra) đã khiến cho Vinapco không còn đầy đủ quyền của một DN.

Chính vì thế, để khắc phục triệt để tình trạng trên, đồng thời tạo điều kiện “khôi phục” toàn bộ quyền làm DN cho các đương sự, Hội đồng cạnh tranh quốc gia đã đề nghị các cơ quan hữu quan cho tách Vinapco ra khỏi Vietnam Airlines, đồng thời tạo điều kiện cấp phép cho các DN khác tham gia thị trường cung ứng xăng dầu hàng không. Khi đó, môi trường cạnh tranh sẽ được mở ra trong một lĩnh vực từ xưa tới nay luôn luôn ở tình trạng “độc quyền” trong “độc quyền” này.

Về nguyên lý thì như vậy nhưng không mấy ai tin rằng ngày một ngày hai, việc này sẽ được thực hiện, phần vì đầu tư vào kinh doanh xăng dầu hàng không phải cỡ tiền chục, tiền trăm triệu USD, không mấy DN có thể theo được, phần vì chuyện đời thường khi có miếng ngon trong miệng, nay phải nhường cho kẻ khác thì còn phải nghĩ chán.