Điện Kính Thiên – biểu tượng uy nghi và tráng lệ của triều đại Lê sơ (thế kỷ 15-16) và Lê Trung hưng (thế kỷ 17-18), từ lâu đã được coi là linh hồn của Hoàng thành Thăng Long. Những năm gần đây, các cuộc khai quật khảo cổ học đã góp phần làm sáng tỏ một phần không gian kiến trúc của chính điện này, hé lộ nhiều bí ẩn về cấu trúc và quy mô vốn có. Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội, cùng sự hợp tác của các chuyên gia trong lĩnh vực lịch sử, văn hóa, và kiến trúc, đã không ngừng nỗ lực nghiên cứu, sưu tầm tư liệu để tái hiện không gian Điện Kính Thiên. Hiện nay, hình ảnh phối cảnh 3D của công trình này đã bắt đầu hình thành, mở ra cơ hội phục dựng di sản văn hóa độc đáo giữa lòng Thăng Long ngàn năm văn hiến.
Nguyên cứu dựng mô hình 3D
Về không gian điện Kính Thiên
Không gian trung tâm của Hoàng thành Thăng Long chính là điện Kính Thiên, biểu tượng của quyền uy và lịch sử triều đại. Trải qua các cuộc khai quật khảo cổ, những di tích kiến trúc cùng vô số hiện vật thời Lê đã được phát hiện, khẳng định giá trị văn hóa vô giá của nơi đây. Đoan Môn dẫn lối vào Chính điện Kính Thiên, bao quanh bởi hành lang với vì kèo bốn cột, cổng và tường vây kiên cố. Trước điện là sân Đại Triều (hay Đan Trì), nơi tổ chức các nghi lễ trọng đại, và Ngự Đạo – con đường dành riêng cho vua chúa. Tất cả tạo nên một bức tranh hài hòa, trang nghiêm, phản ánh quyền lực tối cao của triều đình.
Không gian phía sau là điện Cần Chính, nơi nhà vua làm việc và nghỉ ngơi. Khu vực này bắt đầu hé lộ qua các cuộc khai quật năm 2019 và 2021, với dấu tích của móng cột lớn tại trung tâm, hành lang với vì kèo bốn cột, cùng tường vây bao quanh. Đặc biệt, phía sau nền điện Kính Thiên còn ghi dấu vườn Thượng Uyển và hệ thống sông ngòi, tạo nên một không gian yên tĩnh, thanh thoát, nhưng không kém phần nguy nga.
Những không gian này không chỉ mang giá trị kiến trúc độc đáo mà còn gắn liền với lịch sử, văn hóa, và tâm linh của dân tộc. Điện Kính Thiên chính là nơi lưu giữ hồn cốt Thăng Long, kết nối giữa quá khứ hào hùng và hiện tại đầy tự hào của người Việt Nam.
Kiến trúc điện Kính Thiên
Thềm đá và móng nền
Theo “Đại Việt sử ký toàn thư”, vào tháng 2 năm 1465, vua Lê Thánh Tông đã khởi công xây dựng lại điện Kính Thiên. Đến tháng 11 cùng năm, công trình chính cùng điện Cẩn Đức hoàn tất, đánh dấu bằng sự kiện vua ban đại xá cho toàn thiên hạ. Tuy nhiên, phần lan can đá hình rồng trên bậc thềm dẫn lên chính điện phải mất thêm hai năm, đến tháng 8 năm 1467, mới hoàn thiện.
Nền điện Kính Thiên được xây dựng với chiều cao khoảng gần 2 mét, tạo nên sự uy nghi, bề thế cho trung tâm quyền lực thời bấy giờ. Qua các khảo sát, nền và thềm đá được gia cố bằng lớp đầm chặt và các móng nền chắc chắn, phù hợp để đặt lan can đá. Đáng chú ý, lan can đá mang phong cách điêu khắc tinh xảo đặc trưng của thời Lê Sơ, trong khi lớp đầm và đá ốp lại thuộc niên đại thời Lê Trung Hưng, thế kỷ 17. Điều này phản ánh sự kế thừa và phát triển trong việc bảo tồn kiến trúc qua các triều đại.
Hiện nay, dấu tích của chân tảng và lan can đá trên chính điện chưa được tìm thấy. Để phục dựng hình ảnh 3D, các chuyên gia tạm thời sử dụng mẫu lan can đá tương tự từ chùa Bút Tháp cùng chân tảng đá xanh của chùa Hồ Thiên, nhằm phác họa phần nào vẻ uy nghiêm của công trình nguyên bản.
Kiến trúc thềm đá và móng nền không chỉ là cột trụ nâng đỡ vật lý cho điện Kính Thiên mà còn thể hiện sự tinh xảo và tư duy kỹ thuật vượt thời đại của nền kiến trúc Đại Việt.
Kết cấu gỗ trong phần thân điện Kính Thiên
Hiện tại, các cấu kiện phần thân của điện Kính Thiên vẫn chưa được phát hiện đầy đủ. Tuy nhiên, dựa trên nghiên cứu so sánh và đối chiếu với các công trình cùng thời, có thể hình dung hệ kết cấu chính bao gồm hệ thống cột, xà và đấu củng bằng gỗ. Các cột được đặt trên chân tảng làm bằng đá xanh, tạo nền móng vững chắc. Những chi tiết như đấu củng, xà, hoành, và các cánh cửa gỗ được chạm trổ tinh xảo, phủ sơn son và thếp vàng, thể hiện sự xa hoa và đẳng cấp của công trình.
Các phát hiện khảo cổ học từ các cuộc khai quật ở khu vực phía Đông Bắc điện Kính Thiên (2017–2019) đã làm sáng tỏ thêm về kết cấu gỗ của công trình. Một số cấu kiện bằng gỗ như cột, ván sàn, xà, rui bay, và xà đấu đã được tìm thấy, minh chứng cho một bộ khung kiến trúc đồ sộ thuộc thời Lê sơ. Những cấu kiện này đều được sơn son thếp vàng, phản ánh sự xa hoa và vai trò quan trọng của điện Kính Thiên trong trung tâm Hoàng thành Thăng Long thời bấy giờ.
Hình dáng và vật liệu bộ mái (phần mái)
Điện Kính Thiên sở hữu một cấu trúc mái đặc biệt với hai tầng mái được lợp bằng ngói hoàng lưu ly cao cấp. Diềm mái được trang trí tinh tế với hình rồng uy nghi, thể hiện sự quyền quý và linh thiêng. Các diện mái được kết nối một cách hài hòa thông qua các đường sống nổi (tích), bao gồm sống đỉnh (bờ nóc), sống chảy (bờ chảy), và sống góc nổi cao.
Vật liệu sử dụng cho bộ mái của Điện Kính Thiên rất đa dạng và chuyên biệt. Những viên gạch thẻ, gạch thẻ nhũ đinh, gạch diềm hình khánh, và gạch trang trí hình hộp với hình rồng, hoa sen đều được chọn lựa kỹ lưỡng để tạo nên vẻ đẹp tổng thể và sự bền vững. Đặc biệt, các đầu nóc mái được trang trí với tượng đầu rồng miệng há rộng, thể hiện sự mạnh mẽ và uy nghiêm, tạo nên điểm nhấn nổi bật cho kiến trúc.
Kết quả nghiên cứu không gian Điện Kính Thiên trên phối cảnh 3D cho thấy khả năng tái hiện công trình này rất cao. Việc khôi phục không gian sẽ góp phần làm phong phú thêm giá trị lịch sử và văn hóa của Khu Di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long, đồng thời giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống quý báu của dân tộc.