Giữa dòng chảy ồn ào của Tokyo hiện đại, có một nơi yên tĩnh đến lạ: một góc bảo tàng nhỏ trong con hẻm quận Meguro. Tại đó, hai khối kim loại hình hộp được trưng bày như di vật – chúng không chỉ là tàn tích vật chất, mà là ký ức sống về một cuộc thử nghiệm kiến trúc từng được xem là tiên phong của thế kỷ 20: Nakagin Capsule Tower.
Được hoàn thiện vào năm 1972 bởi kiến trúc sư Kisho Kurokawa – người tiên phong của phong trào kiến trúc Metabolism – Nakagin Capsule Tower là một tuyên ngôn về tương lai đô thị. Trong thời kỳ hậu chiến, khi Tokyo tăng trưởng thần tốc và đối mặt với áp lực khủng hoảng nhà ở, công trình này mang đến một giải pháp mang tính cách mạng: nhà ở mô-đun, lắp ghép, có khả năng thay thế từng phần mà không cần phá dỡ toàn bộ.
140 “viên nang” (capsule) – mỗi căn hộ chỉ khoảng 10m² – được sản xuất sẵn tại nhà máy, sau đó gắn trực tiếp vào hai lõi trục bê tông trung tâm. Quá trình lắp đặt một capsule chỉ mất khoảng 3 tiếng – một tốc độ ấn tượng ngay cả theo tiêu chuẩn ngày nay. Thiết kế mang tính công nghiệp hóa cao này phản ánh rõ triết lý Metabolism: xem đô thị như một cơ thể sống có thể “phát triển” bằng cách thêm – bớt – thay thế từng bộ phận.
Nakagin được ví như khối LEGO của thế giới thực – nơi nhà ở không còn là khối bê tông cố định mà trở thành sản phẩm có thể tùy chỉnh, nâng cấp, tháo lắp như một linh kiện điện tử. Ở thời điểm đó, đó là một ý tưởng vượt xa trí tưởng tượng của ngành xây dựng.
Tuy nhiên, sự táo bạo ấy cũng đi kèm nhiều nghịch lý. Ý tưởng thay capsule sau vài năm không bao giờ trở thành hiện thực. Trên lý thuyết, việc gỡ một module và gắn cái mới vào rất đơn giản. Nhưng trên thực tế, capsule được hàn chặt vào trục trung tâm, và các đường dây điện, nước chạy xuyên qua nhiều khối hộp khiến việc thay thế cực kỳ phức tạp. Thiếu ngân sách bảo trì, cộng với tiêu chuẩn phòng chống động đất ngày càng nghiêm ngặt, Nakagin dần trở thành một khối kiến trúc “chết”, không thể tiến hóa như nó từng được kỳ vọng.
Những viên nang còn lại của Nakagin Capsule Tower: Hành trình thứ hai của Nakagin
Năm 2022, sau gần 50 năm tồn tại, tòa nhà chính thức bị tháo dỡ – đánh dấu sự kết thúc của một biểu tượng hiện đại chủ nghĩa, đồng thời khép lại một chương quan trọng trong lịch sử kiến trúc Nhật Bản. Một số capsule được giải cứu và phục dựng, hiện đang được trưng bày tại các bảo tàng hoặc sử dụng như khách sạn nghệ thuật – nỗ lực bảo tồn di sản kiến trúc hiện đại vốn thường bị coi nhẹ tại châu Á.
Không chỉ dừng lại ở những trưng bày mang tính biểu tượng, chủ sở hữu hiện tại đang huy động vốn cộng đồng để cải tạo 139 mô-đun còn lại. Mục tiêu là trao tặng các viên nang cho tổ chức bảo tàng hoặc chuyển đến những địa điểm khác ở Tokyo – nơi có những người yêu thích lối sống tối giản và mong muốn trải nghiệm “sống trong tương lai” theo cách mà Kurokawa từng hình dung.
Các mô-đun thép đúc sẵn này – mỗi chiếc rộng 2,5m và dài 4m, với cửa sổ tròn đặc trưng – từng được thiết kế cho những doanh nhân độc thân của Tokyo: nhỏ gọn, tối ưu hóa không gian và tích hợp đầy đủ tiện nghi như giường, bếp, tủ lạnh, thậm chí cả máy ghi âm Sony. Theo tầm nhìn ban đầu, mỗi căn hộ có thể được thay thế định kỳ để tòa nhà luôn mới mẻ – một cơ thể sống có thể “tái sinh”. Dù thực tế đã không theo kịch bản đó, Nakagin vẫn để lại một di sản thiết kế giàu tính khái nghiệm và đang bước vào một vòng đời mới – phân mảnh, nhưng được tái sinh.
Thất bại – nhưng không phải vì sai lầm thiết kế. Kurokawa và Nakagin không tính sai – họ chỉ xuất hiện quá sớm. Ngày nay, khi thiết kế mô-đun, nhà lắp ghép và kiến trúc linh hoạt trở thành xu hướng tại nhiều quốc gia – từ nhà ở xã hội ở Singapore đến văn phòng tiền chế tại châu Âu – người ta mới nhận ra Nakagin từng là tiền thân của tư duy đó. Những gì Kurokawa đề xuất từ thập niên 1970, thế giới hôm nay mới thực sự thấu hiểu và ứng dụng.
Di sản của Nakagin không nằm ở số capsule còn lại, mà ở câu hỏi lớn mà nó đặt ra cho ngành kiến trúc: Liệu chúng ta có thể xây dựng những thành phố thích nghi theo thời gian, thay vì bị khóa chặt trong bê tông cố định? Có thể nào nhà ở tương lai sẽ giống như điện thoại thông minh – có thể nâng cấp, sửa chữa, thay thế phần lỗi thay vì “đập đi xây lại”?
Dù bị tháo dỡ, Nakagin Capsule Tower vẫn là một cột mốc trong lịch sử kiến trúc hiện đại, đại diện cho thời kỳ hoài nghi nhưng vẫn đầy lạc quan về tiềm năng kỹ thuật và công nghệ. Từng là biểu tượng tương lai Tokyo, giờ đây Nakagin trở thành một biểu tượng hoài niệm – không phải về cái đã mất, mà về những gì con người từng dám mơ.