Từ những con hẻm ngoại ô đến các tuyến phố trung tâm nhộn nhịp, nhà cổ trăm năm ở TP.HCM vẫn âm thầm tồn tại, mang theo ký ức lịch sử và giá trị kiến trúc đặc sắc. Mỗi ngôi nhà là một chứng nhân của thời gian, phản ánh đời sống, văn hóa và nghệ thuật xây dựng của từng thế hệ. Giữa đô thị hiện đại hóa nhanh chóng, những công trình này trở thành điểm nhấn văn hóa không thể bỏ qua.
Nhà cổ 115 tuổi trên đường Gò Cẩm Đệm
Ẩn mình trong một con hẻm nhỏ thuộc quận Tân Bình, căn nhà cổ hơn một thế kỷ trên đường Gò Cẩm Đệm vẫn giữ nguyên vẹn kiến trúc truyền thống Nam bộ với mái ngói âm dương, tường gạch đúc, hệ kèo gỗ căm xe bền chắc. Chủ nhân hiện tại là ông Trần Thanh Nghị, hậu duệ đời thứ 5, người kế thừa nhiệm vụ gìn giữ ngôi nhà từ tổ tiên.
Theo truyền lại, tổ tiên của ông Nghị là bà sơ Nguyễn Thị Hạnh, một bá hộ giàu có gốc Gia Định, từng kinh doanh giết mổ và buôn bán thịt heo quy mô lớn. Khoảng năm 1910, bà xây nhà từ đường và khu nghĩa trang tổ tiên gần chùa Đức Lâm.
Từ năm 2006, ông Nghị vừa sinh sống, vừa giữ gìn cấu trúc nhà, đồ gỗ và nếp sinh hoạt truyền thống. Ngôi nhà được chia thành ba gian chính gồm gian thờ, khu sinh hoạt chung và gian bếp – phòng ngủ. Các cửa chính hình vòng cung theo kiểu “nam tả, nữ hữu” tạo nên sự cân đối hài hòa. Diện tích tổng thể khoảng 250 m², được bao quanh bởi con hẻm bê tông nhỏ nhưng vẫn tôn lên vẻ cổ kính.
Ngôi nhà không chỉ là nơi lưu giữ gia sản vật chất mà còn chứa đựng cả giá trị tinh thần và văn hóa, trở thành một minh chứng sống về lối kiến trúc Nam bộ cổ xưa giữa lòng thành phố hiện đại.
Nhà cổ 118 tuổi ở Nguyễn Thái Sơn
Căn nhà 118 tuổi nằm tại mặt tiền đường Nguyễn Thái Sơn, quận Gò Vấp cũ, là một trong những minh chứng sống động về lịch sử TP.HCM, từng trải qua hai cuộc chiến tranh chống Pháp và Mỹ. Chủ nhân là ông Trần Thanh Xuân, đời thứ tư, người giữ gìn từng chi tiết kiến trúc và nội thất cổ xưa.
Ngôi nhà được xây theo lối rường Nam bộ, dạng nhà 3 gian chữ đinh, có nhà trên và nhà dưới. Ba cửa chính hình vuông ghép từ nhiều tấm ván, cột gỗ căm xe chắc chắn, hệ kèo gỗ nguyên vẹn. Nội thất giữ gần như nguyên trạng với hai chiếc bàn thờ chạm khắc tinh xảo, các bức tranh kiến lâu đời và 4 bức liễn khảm xà cừ hơn trăm năm tuổi.
Mặc dù trải qua nhiều biến động lịch sử, căn nhà vẫn duy trì nét truyền thống Nam bộ, kết hợp hài hòa giữa kiến trúc Đông – Tây. Những chi tiết tinh xảo, từ chạm khắc trên cột, vách ngăn đến hoành phi, liễn đối, đều phản ánh sự khéo léo và gu thẩm mỹ của các thế hệ chủ nhân.
Ngôi nhà không chỉ là nơi sinh hoạt mà còn là một bảo tàng sống, lưu giữ giá trị văn hóa – lịch sử đặc sắc giữa lòng TP.HCM sầm uất.
Nhà cổ 125 tuổi từng thuộc tri huyện Gò Đen
Ngôi nhà cổ 125 tuổi ở Chợ Lớn, từng thuộc về tri huyện Gò Đen – Phạm Văn Huynh, là một trong những ví dụ tiêu biểu của kiến trúc Nam bộ xưa. Được xây dựng từ năm 1900, ngôi nhà trải qua bốn lần trùng tu nhưng vẫn giữ nguyên bản kiến trúc, bao gồm gian chính “tam gian nhị hạ”, 3 gian 2 chái, mái ngói âm dương, nền lát gạch tàu đỏ lục giác, khung và sàn gỗ.
Bộ giàn kèo với 36 cột tròn đặt trên đá xanh tạo thế cân bằng vững chắc, cùng nghệ thuật chạm rồng tinh xảo thể hiện sự may mắn và hanh thông. Nội thất gồm hoành phi, liễn đối, tủ gỗ phương Tây và bộ ván ngựa dày 10 cm, tất cả đều được giữ nguyên từ thời xây dựng.
Điểm đặc sắc của ngôi nhà còn nằm ở sự giao thoa tinh tế giữa kiến trúc phương Đông và Tây, vừa đơn giản vừa thanh lịch. Ngôi nhà là minh chứng về sự bền bỉ của vật liệu, kỹ thuật xây dựng, đồng thời là kho lưu giữ hiện vật quý, phản ánh đời sống và thẩm mỹ của tầng lớp tinh hoa đầu thế kỷ XX tại TP.HCM.
Nhà cổ 100 tuổi của đại ca “giang hồ” Sài Gòn
Ẩn mình trong con hẻm trên đường Trần Văn Hoàng, ngôi nhà 100 tuổi từng là tư dinh của đại ca giang hồ Tư Mắt, mang phong cách tân cổ điển Đông – Tây với các chi tiết mô phỏng Thánh thất Cao Đài. Ngôi nhà hình vuông, diện tích khoảng 200 m², gồm 1 trệt và sân thượng, là nơi sinh hoạt và thờ tự.
Kiến trúc chắc chắn bằng bê tông cốt thép, 4 mặt đều giống nhau, hành lang bao quanh với cột theo kiểu Pháp. Mặt tiền nhà cao 1,5 m, gồm 7 bậc thang lên cửa chính, cửa gỗ dạng vòm kiểu châu Âu, trang trí chữ Nguyễn Bửu Long và phù điêu hình rồng – lá cành. Tầng thượng mô phỏng bát quái đài thờ Thiên Nhãn và Ngọc Hoàng Thượng Đế, kết hợp các cụm thờ hộ pháp và Thiên Phong đường.
Dù chưa được nghiên cứu khoa học đầy đủ, ngôi nhà vẫn giữ được những chi tiết kiến trúc độc đáo và dấu ấn lịch sử của một thời đại sôi động, trở thành minh chứng về sự hòa trộn văn hóa Đông – Tây trong kiến trúc dân gian Sài Gòn.
Những nhà cổ trăm năm ở TP.HCM này là bảo tàng sống về lịch sử, văn hóa và đời sống tinh thần của nhiều thế hệ. Chúng kết nối quá khứ với hiện tại, đồng thời nhắc nhở về giá trị bền vững của kiến trúc truyền thống giữa nhịp sống đô thị hối hả. Bảo tồn và gìn giữ những ngôi nhà này chính là cách chúng ta tôn vinh ký ức và văn hóa, để mỗi bước chân trên phố phường TP.HCM đều cảm nhận được hơi thở của lịch sử.