Ngành xây dựng đang bước vào một kỷ nguyên mới, nơi công nghệ không còn chỉ là công cụ hỗ trợ mà trở thành nền tảng cốt lõi cho mọi hoạt động. Sự bứt phá về dữ liệu, mô hình số và tự động hóa đang mở ra cơ hội chuyển mình mạnh mẽ cho các doanh nghiệp xây dựng. Bài viết này sẽ phân tích sâu vai trò của trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng, từ đó khám phá những xu hướng và ứng dụng thực tiễn mang tính cách mạng.
Trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng
Trí tuệ nhân tạo (AI) là công nghệ mô phỏng tư duy con người bằng máy móc, cho phép hệ thống học hỏi, phân tích dữ liệu, đưa ra dự đoán và tự động ra quyết định. Chuyển đổi số (Digital Transformation) là quá trình tích hợp công nghệ số vào mọi mặt hoạt động doanh nghiệp, từ quản lý, vận hành đến tiếp cận khách hàng, nhằm nâng cao hiệu quả và tạo lợi thế cạnh tranh.
Trong ngành xây dựng – lĩnh vực vốn chậm thay đổi, việc kết hợp trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng đang tạo ra bước ngoặt. Không còn là xu hướng, đây là cặp đôi công nghệ “song hành” bắt buộc trong lộ trình phát triển của các doanh nghiệp xây dựng hiện đại.
Lý do hai yếu tố này luôn song hành:
- Chuyển đổi số cung cấp hạ tầng dữ liệu và nền tảng phần mềm để vận hành thông minh.
- AI cần dữ liệu số hóa để phân tích và tối ưu.
- Khi triển khai đồng thời, doanh nghiệp không chỉ quản lý tốt hơn mà còn dự đoán được rủi ro, tiết kiệm chi phí và tăng tốc độ dự án.
Tăng cường chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật
Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, Trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng không còn là xu thế mà đã trở thành yêu cầu tất yếu trong quá trình hoạch định và thi hành chính sách, pháp luật. Đặc biệt, với yêu cầu đổi mới thể chế, cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền hiện đại, việc ứng dụng công nghệ số – bao gồm dữ liệu lớn, AI và nền tảng số – đang được cụ thể hóa thành những định hướng và hành động thiết thực.
Hoàn thiện hạ tầng công nghệ cho công tác xây dựng pháp luật
Trước hết, để quá trình chuyển đổi số ngành xây dựng pháp luật đạt hiệu quả thực chất, các cơ quan nhà nước cần ưu tiên đầu tư vào hạ tầng công nghệ thông tin và dữ liệu số. Cơ sở dữ liệu pháp luật phải được xây dựng theo hướng liên thông, mở, có khả năng khai thác thời gian thực, đảm bảo tính “đúng, đủ, sạch, sống” của dữ liệu. Đồng thời, hệ thống dữ liệu này phải bảo đảm an ninh mạng và an toàn thông tin, đặc biệt trong bối cảnh phát triển chính phủ điện tử, chính phủ số.
Triển khai các đề án AI và dữ liệu lớn trong lĩnh vực pháp luật
Một trong những bước đột phá là việc triển khai Đề án ứng dụng trí tuệ nhân tạo và cơ sở dữ liệu lớn để phục vụ các công đoạn: xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, kiểm tra, rà soát tính hợp hiến – hợp pháp, và đánh giá chính sách. Với AI, quy trình xử lý văn bản pháp luật có thể được tự động hóa một phần, giúp phát hiện nhanh mâu thuẫn, chồng chéo, từ đó nâng cao tính logic và khả thi của hệ thống pháp luật.
Số hóa công tác phổ biến và giáo dục pháp luật
Truyền thông pháp luật thông minh là xu hướng nổi bật hiện nay. Việc lồng ghép công nghệ vào các nền tảng học tập số, ứng dụng pháp lý trực tuyến, chatbot pháp luật, hay các mô hình “trợ lý ảo pháp lý” đang mở rộng khả năng tiếp cận pháp luật đến mọi tầng lớp nhân dân. Đồng thời, đây cũng là giải pháp hữu hiệu để nâng cao nhận thức pháp lý và thúc đẩy xã hội tuân thủ pháp luật theo hướng tự nguyện, văn minh.
Phát triển hệ sinh thái công nghệ pháp lý (LegalTech)
Việc khuyến khích khu vực tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp công nghệ số, tham gia cung cấp dịch vụ pháp lý trên nền tảng số – từ tư vấn luật, hỗ trợ đăng ký quyền sở hữu, đến phân tích hợp đồng thông minh (smart contract) – không chỉ giúp giảm tải cho hệ thống công quyền mà còn thúc đẩy thị trường dịch vụ pháp lý phát triển theo hướng minh bạch, hiệu quả, tiết kiệm chi phí.
Đổi mới tư duy lập pháp và thiết kế chính sách theo hướng dự báo
Trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng cũng mang đến cơ hội thay đổi căn bản tư duy trong xây dựng chính sách – từ bị động sang chủ động, từ phản ứng sang dự báo. Thay vì chờ phát sinh vấn đề rồi sửa luật, các cơ quan có thể dựa vào dữ liệu thời gian thực, mô hình AI để phân tích xu hướng, đánh giá tác động đa chiều, từ đó định hình khung pháp lý phù hợp trong tương lai.
Cải cách thủ tục và quy trình ban hành văn bản
Việc thực hiện soạn thảo văn bản theo mô hình tập trung – chuyên nghiệp, ứng dụng phần mềm hỗ trợ, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan trung ương và địa phương, sẽ góp phần rút ngắn thời gian ban hành văn bản, giảm sai sót kỹ thuật và tăng tính phối hợp liên ngành. Cùng với đó là yêu cầu nâng cao năng lực chuyển đổi số cho cán bộ làm công tác pháp luật, đảm bảo họ đủ trình độ sử dụng thành thạo công cụ số và dữ liệu lớn.
Hình thành khung pháp lý cho các lĩnh vực mới nổi
Một nội dung quan trọng không thể bỏ qua là việc xây dựng hành lang pháp lý cho những lĩnh vực mới như: tài sản mã hóa, nền kinh tế số, chuyển đổi xanh, dữ liệu mở, AI, công nghiệp sáng tạo… Đây không chỉ là yêu cầu hội nhập mà còn là điều kiện để Việt Nam tận dụng các động lực tăng trưởng mới, xây dựng nền kinh tế dựa trên tri thức và đổi mới sáng tạo.
Phân cấp gắn với trách nhiệm và tối ưu hóa bộ máy
Trong quá trình chuyển đổi số toàn diện, mô hình “địa phương quyết – địa phương làm – địa phương chịu trách nhiệm” cần đi cùng với việc số hóa dữ liệu quản lý, xây dựng hệ thống thông tin chính quyền điện tử liên vùng, và thúc đẩy công khai – minh bạch – phản hồi nhanh từ người dân, doanh nghiệp đến bộ máy quản lý. Đây chính là nền tảng để tổ chức bộ máy nhà nước vận hành hiệu quả, tinh gọn và hiện đại.
Ứng dụng của trí tuệ nhân tạo trong ngành xây dựng
Tối ưu chi phí và tiến độ với AI
Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng phát triển mạnh mẽ, việc dự báo chi phí và tiến độ thi công đang ngày càng chính xác nhờ các thuật toán học máy. AI có thể phân tích dữ liệu từ hàng trăm dự án trước để đề xuất kế hoạch tối ưu, hạn chế phát sinh ngân sách và rút ngắn thời gian thi công. Ngoài ra, các nền tảng xây dựng thông minh có khả năng đưa ra cảnh báo sớm khi có sai lệch về tiến độ, giúp các nhà thầu nhanh chóng điều chỉnh nhân lực, thiết bị và lịch trình phù hợp.
Phân tích dữ liệu công trình theo thời gian thực
Cảm biến IoT và công nghệ đo đạc từ xa đang tạo ra một lượng dữ liệu khổng lồ tại công trường – từ độ ẩm bê tông, rung chấn nền móng đến vị trí thiết bị. Khi kết hợp với AI, các hệ thống này giúp phân tích dữ liệu công trình theo thời gian thực, từ đó phát hiện bất thường, cảnh báo sớm sự cố kỹ thuật hoặc sai lệch so với bản thiết kế ban đầu. Đây là nền tảng quan trọng để tiến tới quản lý công trình số hóa hoàn toàn.
Giảm thiểu rủi ro, nâng cao an toàn công trình
AI hiện đóng vai trò then chốt trong công tác giám sát an toàn lao động. Camera và cảm biến tích hợp AI có thể nhận diện hành vi nguy hiểm, phát hiện người không đội mũ bảo hộ hoặc có mặt ở khu vực cấm. Đặc biệt, các mô hình học sâu có thể dự đoán nguy cơ sụp đổ công trình, tai nạn lao động dựa trên lịch sử dữ liệu và biến động công trường. Việc chủ động phòng ngừa rủi ro này không chỉ giảm thiểu thiệt hại mà còn bảo vệ tính mạng người lao động.
Thiết kế thông minh và mô phỏng tiên tiến
Các phần mềm kiến trúc ngày nay đang ứng dụng Generative Design và mô hình thông tin công trình (BIM) tích hợp AI để đề xuất hàng trăm phương án thiết kế tự động dựa trên yêu cầu công năng, vật liệu, ngân sách. Nhà thiết kế có thể lựa chọn phương án tối ưu chỉ trong vài phút, đồng thời mô phỏng hiệu quả ánh sáng, thông gió và chi phí duy trì công trình trong tương lai. Đây chính là bước tiến lớn trong hành trình số hóa ngành kiến trúc – xây dựng.
Các công nghệ chuyển đổi số “hot” đang được ngành xây dựng áp dụng
Mô hình thông tin công trình (BIM): Trục dữ liệu của chuyển đổi số
Trong Trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng, BIM (Building Information Modeling) là công nghệ nền tảng. Đây không chỉ là bản vẽ 3D mà là hệ sinh thái dữ liệu số hóa toàn bộ công trình – từ thiết kế, thi công đến quản lý vận hành. BIM giúp giảm lỗi thiết kế, tối ưu chi phí vật tư, nâng cao khả năng cộng tác giữa các bên liên quan. Sự kết hợp giữa BIM và AI còn cho phép phân tích rủi ro, dự báo tiến độ và đưa ra kịch bản thi công tối ưu.
Công nghệ giám sát từ xa: Cloud, IoT, Drone và thực tế tăng cường
Cloud giúp lưu trữ, truy xuất dữ liệu công trình mọi lúc, mọi nơi. Thiết bị IoT được tích hợp vào máy móc, cảm biến tại công trình để thu thập dữ liệu thời gian thực. Drone hỗ trợ khảo sát địa hình, kiểm tra tiến độ và chất lượng thi công từ trên cao. Trong khi đó, AR/VR (thực tế ảo và tăng cường) mang đến trải nghiệm tương tác ảo giúp kỹ sư, chủ đầu tư và khách hàng hình dung công trình trước khi thi công. Tất cả công nghệ này đang góp phần tái định nghĩa khái niệm “quản lý công trường”.
Phần mềm ERP và CRM: Vận hành đồng bộ, tăng tương tác khách hàng
Các giải pháp ERP chuyên ngành xây dựng tích hợp nhiều quy trình: dự toán, kho, nhân lực, thanh toán, kế toán,… vào một hệ thống duy nhất. Điều này giúp ban quản lý công trình có cái nhìn tổng thể và kiểm soát tốt hơn. Trong khi đó, CRM hỗ trợ tương tác hiệu quả với khách hàng, từ chăm sóc hậu mãi, giải quyết khiếu nại đến cá nhân hóa trải nghiệm – điều ngày càng quan trọng trong xu hướng xây dựng hướng người dùng.
Digital Twin: Bản sao số phản chiếu vòng đời công trình
Digital Twin là công nghệ tạo ra một bản sao số thời gian thực của công trình vật lý. Từ dữ liệu được thu thập liên tục qua IoT và cảm biến, Digital Twin mô phỏng mọi thay đổi về cấu trúc, vận hành, môi trường của công trình. Khi kết hợp với AI, bản sao này giúp dự đoán hao mòn, cảnh báo sự cố và tối ưu bảo trì. Đây là bước tiến vượt bậc trong việc hướng đến công trình thông minh và bền vững.
Lợi ích chiến lược khi doanh nghiệp xây dựng ứng dụng AI & chuyển đổi số
Việc triển khai Trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng không chỉ là xu hướng, mà đã trở thành yếu tố sống còn giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực và chiếm lĩnh thị trường. Những lợi ích mang tính chiến lược sau đây chứng minh vì sao các nhà thầu, chủ đầu tư đang đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ:
- Nâng cao hiệu suất thi công và giảm sai sót: AI hỗ trợ phân tích dữ liệu địa hình, dự báo tiến độ và tự động hóa một phần quy trình xây dựng, giúp tiết kiệm thời gian và hạn chế lỗi kỹ thuật do con người gây ra.
- Quản lý tài nguyên tối ưu: Nhờ chuyển đổi số, doanh nghiệp có thể giám sát vật tư, máy móc và nhân lực theo thời gian thực. Điều này giúp điều phối nguồn lực hợp lý, tránh lãng phí và thất thoát.
- Gia tăng năng lực cạnh tranh trong đấu thầu: Các nhà thầu ứng dụng AI vào lập hồ sơ năng lực, dự toán và mô phỏng 3D công trình có thể đưa ra đề xuất rõ ràng, thuyết phục và nhanh chóng hơn.
- Thúc đẩy minh bạch và phát triển bền vững: Công nghệ số hỗ trợ lưu trữ, truy xuất dữ liệu minh bạch, đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt về công trình xanh, tiết kiệm năng lượng và thân thiện môi trường.
Thách thức khi triển khai
Dù Trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng hứa hẹn cải tổ toàn diện ngành, nhưng quá trình triển khai vẫn gặp nhiều lực cản từ bên trong doanh nghiệp. Việc tiếp cận công nghệ mới không chỉ là bài toán tài chính mà còn đòi hỏi sự thay đổi toàn diện từ nhân sự đến quy trình.
- Tâm lý e ngại thay đổi trong nội bộ: Chuyển đổi số đòi hỏi thay đổi cách làm việc lâu nay, dẫn đến sự kháng cự từ phía nhân sự. Nỗi lo mất việc, quy trình phức tạp hơn hoặc không kiểm soát được công nghệ khiến nhiều người trì hoãn hoặc chống đối.
- Thiếu nhân lực công nghệ: Ngành xây dựng vốn thiên về kỹ thuật truyền thống, dẫn đến tình trạng thiếu hụt chuyên gia hiểu rõ cả công nghệ lẫn vận hành công trình. Việc đào tạo lại đội ngũ hoặc thu hút nhân tài công nghệ vẫn là một bài toán khó với phần lớn doanh nghiệp.
- Hệ thống cũ, thiếu dữ liệu chuẩn hóa: Nhiều đơn vị vẫn lưu trữ thông tin dưới dạng thủ công, rời rạc, không thể tích hợp vào các nền tảng số. Sự thiếu hụt dữ liệu chuẩn hóa làm giảm hiệu quả của các giải pháp AI như mô phỏng BIM, phân tích rủi ro hay tự động hóa giám sát công trình.
Trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng không chỉ là xu hướng, mà đang trở thành trục xoay chiến lược trong ngành xây dựng hiện đại. Tại RILEM-ICONS 2025 sắp diễn ra, chủ đề này tiếp tục được đưa vào trọng tâm, phản ánh mối quan tâm lớn của giới chuyên gia quốc tế đối với các giải pháp tự động hóa, phân tích dữ liệu lớn và vật liệu số hoá.
Điều này cho thấy chuyển đổi số không còn là tùy chọn, mà là động lực sống còn giúp ngành xây dựng tăng năng suất, kiểm soát rủi ro và tối ưu chi phí. Các chủ đề tại RILEM-ICONS 2025 như AI trong giám sát công trình, BIM thế hệ mới, vật liệu thông minh,… đều liên quan mật thiết đến tiến trình này. Nếu bạn đang theo đuổi một chiến lược đổi mới toàn diện, hãy bắt đầu từ chính trục Trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong xây dựng.