Khi hàng chục nghìn ngôi nhà bị nhấn chìm trong nước lũ, khi người dân miền Trung chật vật chạy lũ trong đêm, thì tại rốn lũ Tân Hoá (Quảng Bình), nhiều hộ gia đình vẫn an toàn trong những ngôi nhà phao – kết quả của sáng kiến “Nhà chống lũ”. Không chỉ dừng ở mô hình nhà nổi, Việt Nam đã phát triển tới 9 mô hình nhà chống lũ đa dạng, phù hợp với địa hình và tập quán sống khác nhau, mở ra hy vọng về một tương lai an cư bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu cho các cộng đồng vùng ngập lụt.
Nhà chống lũ là gì?
Mô hình nhà chống lũ là giải pháp kiến trúc – xây dựng nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu và tình trạng ngập lụt ngày càng gia tăng tại các khu vực dễ tổn thương. Không chỉ là nơi cư trú, nhà chống lũ còn đóng vai trò như một “pháo đài an toàn” giúp người dân giảm thiểu rủi ro, bảo vệ tính mạng và tài sản khi thiên tai xảy ra. Các mô hình này thường được thiết kế dựa trên các nguyên lý thích ứng – linh hoạt – bền vững, từ việc nâng nền, kết cấu phao nổi cho đến bố trí gác lửng tránh lũ.
Tùy thuộc vào điều kiện địa hình, tài chính và mức độ ngập nước, các mô hình sẽ được triển khai theo hướng đơn giản hoặc kết hợp công nghệ xây dựng hiện đại. Việc phát triển mô hình nhà ở thích ứng với ngập lụt không chỉ góp phần nâng cao năng lực phòng chống thiên tai mà còn hướng tới một tương lai an toàn và bền vững hơn cho cộng đồng.
9 Mô hình nhà chống lũ: Giải pháp vì tương lai an toàn
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và tình trạng ngập lụt ngày càng phức tạp, các mô hình nhà chống lũ không chỉ là giải pháp tình thế mà đã trở thành một hướng đi chiến lược trong quy hoạch và thiết kế nhà ở an toàn tại nhiều vùng trũng, vùng ven sông và vùng chịu ảnh hưởng của thiên tai. Dưới đây là 9 mô hình kiến trúc điển hình – được phát triển từ kinh nghiệm bản địa, kết hợp với tư duy thiết kế hiện đại – giúp bảo vệ tính mạng và tài sản người dân trong điều kiện cực đoan.
Nhà kê nền thấp: Tối giản nhưng hiệu quả
Đây là hình thức nhà có nền được nâng lên khỏi mặt đất từ 0,5m trở lên. Khoảng trống này cho phép nước và bùn trôi qua mà không làm tổn hại đến kết cấu nhà. Với thiết kế sàn cách ly khỏi đất ẩm, nhà kê nền thấp đặc biệt thích hợp cho những vùng ngập nhẹ, nơi lũ không kéo dài và không vượt quá mức sàn.
Cấu trúc này thường sử dụng vật liệu bền ẩm như bê tông, gạch không nung, gỗ chịu nước hoặc kết hợp khung thép nhẹ. Ngoài tính ứng dụng cao, mô hình còn tiết kiệm chi phí và dễ nhân rộng trong cộng đồng dân cư nông thôn.
Nhà kê nền cao: An cư trong mọi tình huống
Phát triển từ nguyên lý nhà sàn truyền thống, nhà kê nền cao có khoảng cách từ nền lên đến 3m. Tầng dưới có thể sử dụng làm nơi sinh hoạt thông thường hoặc nuôi gia súc. Khi lũ dâng, tầng trên trở thành không gian trú ẩn an toàn. Thiết kế nhà kê cao đặc biệt hữu ích tại các vùng ngập sâu, lũ thường xuyên, nơi thời gian ngâm lũ kéo dài.
Với hệ móng và khung vững chắc, loại nhà này thường đi kèm với cầu thang ngoài và hệ thống cọc chống xói – đảm bảo ổn định trong dòng chảy mạnh.
Nhà kê nền linh hoạt: Giải pháp thích ứng chủ động
Điểm nổi bật của mô hình này là khả năng “nâng nhà” theo yêu cầu – nhờ hệ kết nối linh hoạt giữa móng và khối nhà. Khi cần thiết, toàn bộ khối nhà có thể được tách rời và nâng lên bằng thiết bị chuyên dụng mà không làm ảnh hưởng đến kết cấu.
Mô hình này thể hiện sự thích ứng chủ động trước thiên tai, đặc biệt phù hợp với những khu vực đô thị hóa hoặc vùng có nguy cơ lũ thay đổi thất thường do thay đổi thủy văn.
Nhà phao biệt lập: Tự nổi theo mực nước
Là một trong những sáng kiến kiến trúc chống lũ nổi bật nhất, nhà phao biệt lập sử dụng hệ khung nhẹ (thường là thép), sàn gỗ và mái tôn để giảm trọng lượng. Dưới sàn bố trí các thùng phuy sắt kín – đóng vai trò là hệ phao nâng cả căn nhà nổi lên theo mực nước.
Hệ thống dây neo hoặc cọc trượt được tính toán kỹ lưỡng để tránh trôi dạt. Thiết kế hành lang ngoài và cửa trượt ray giúp giảm dao động do gió mạnh. Mô hình nhà nổi này phù hợp với vùng thường xuyên bị ngập sâu và có dòng chảy phức tạp.
Nhà phao kết hợp nhà xây: Linh hoạt – bền vững
Một dạng phát triển sáng tạo của nhà phao là tích hợp với nhà xây – nơi một khối nhà phao được đặt trên tầng hai. Khi có lũ lớn vượt quá khả năng bảo vệ của tầng một, khối nhà phao sẽ nổi trên các cọc thép cố định ở bốn góc.
Mô hình này vừa đảm bảo an toàn, vừa giữ được kết cấu nhà cố định, đồng thời tạo điều kiện cho sinh hoạt thường nhật được duy trì ổn định khi không có lũ.
Mô hình nhà chống lũ hai gác dành cho người ở
Với nền móng kiên cố, kết cấu sàn cao hơn mức ngập tối thiểu 2,85m, mô hình này tạo ra hai không gian rõ rệt: tầng dưới dùng cho sinh hoạt thường ngày, tầng gác trên là nơi trú ẩn an toàn trong mùa bão lũ.
Khả năng tổ chức không gian khoa học, kết hợp vật liệu chống ẩm như bê tông, gạch không nung và thép hộp khiến mẫu nhà này trở thành lựa chọn phổ biến tại các khu vực miền Trung và Tây Nam Bộ.
Mô hình nhà chống lũ hai gác có không gian cho gia súc
Đây là một giải pháp nhân văn, tích hợp cả nơi trú ẩn cho người và vật nuôi. Với hệ cầu thang ngoài rộng từ 1,2m đến 1,5m, có chiếu nghỉ dành cho trâu, bò và mái che, mô hình này giúp bảo vệ tài sản nông nghiệp quan trọng của hộ gia đình khi lũ xảy ra.
Thiết kế này cũng cho phép tiếp cận cứu trợ thuận tiện bằng thuyền – một yếu tố then chốt tại vùng lũ kéo dài.
Nhà ba gian có gác xép
Dựa trên kết cấu nhà truyền thống ba gian, mô hình này tích hợp thêm gác xép bằng bê tông cốt thép – nơi trú an toàn khi mực nước dâng cao. Gian hiên trước được kéo dài làm nơi trú cho gia súc, vật dụng sản xuất.
Với bố cục phân chia chức năng rõ ràng, đây là một mô hình kiến trúc chống thiên tai mang đậm bản sắc địa phương, vừa phù hợp văn hóa, vừa tăng khả năng chống chịu.
Mô hình nhà chống lũ có gác xép: Tối ưu cho đô thị ngập
Phù hợp với dạng nhà lô phố hoặc nhà chật hẹp trong đô thị, mô hình nhà ống có gác xép thiết kế phần gác cao hơn đỉnh lũ lịch sử, có cửa thoát hiểm lên mái – đóng vai trò quan trọng khi lũ vượt mức thông thường.
Gác có thể làm bằng sàn bê tông hoặc vật liệu nhẹ kháng nước như tấm xi măng sợi, giúp giảm tải trọng lên kết cấu chính. Giải pháp này đang được khuyến khích tại các khu dân cư ven sông nội đô, nơi quỹ đất hạn chế nhưng rủi ro ngập lụt ngày càng gia tăng.
9 Mô hình nhà chống lũ là kết quả của sự thấu hiểu đời sống người dân vùng lũ, kết tinh giữa tri thức bản địa, sáng tạo kiến trúc và tinh thần thích ứng với biến đổi khí hậu. Những ngôi nhà biết “sống chung với lũ” đang dần trở thành biểu tượng cho một tương lai an toàn và bền vững hơn cho miền Trung. Khi thiên tai không thể tránh khỏi, thì kiến trúc nhân văn và giải pháp thích nghi thông minh chính là “tấm áo giáp” bảo vệ con người và cộng đồng trước những bất trắc của tự nhiên.