Tọa lạc tại trung tâm Hoàng Thành Huế – trái tim của quần thể di tích Cố đô Huế – Điện Thái Hòa không chỉ là biểu tượng quyền lực tối cao của triều đại nhà Nguyễn mà còn là chứng nhân lịch sử quan trọng bậc nhất của kiến trúc cung đình Việt Nam. Nơi đây từng diễn ra các nghi lễ thiết triều, đăng quang, tiếp đón sứ thần… trong suốt hơn một thế kỷ, khẳng định vai trò trung tâm chính trị – văn hóa của vương triều cuối cùng.
Vượt lên trên giá trị lịch sử – nghệ thuật, Điện Thái Hòa vừa viết nên một chương mới: trở thành công trình di sản đầu tiên tại Việt Nam đạt chứng nhận “Công trình xanh LOTUS” do Hội đồng Công trình Xanh Việt Nam (VGBC) trao tặng. Điều này không chỉ đánh dấu một bước tiến trong công cuộc bảo tồn bền vững, mà còn góp phần đưa Việt Nam tiệm cận xu hướng bảo tồn xanh đang được quốc tế đặc biệt quan tâm.
Bước chuyển từ phục dựng đến phát triển bền vững
Chứng nhận “Công trình xanh LOTUS” không phải là thành tựu có thể đạt được trong một sớm một chiều. Trường hợp của Điện Thái Hòa – vốn là di sản được UNESCO công nhận – lại càng đòi hỏi quy trình khắt khe hơn nhiều. Dự án bảo tồn tổng thể điện Thái Hòa được triển khai từ tháng 11/2021 và hoàn thành vào tháng 11/2024, với tổng kinh phí gần 128 tỉ đồng, do Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế (HMCC) làm chủ đầu tư.
Trong suốt 3 năm, quá trình trùng tu được thực hiện theo những chuẩn mực nghiêm ngặt của công tác bảo tồn quốc tế, đồng thời tích hợp những tiêu chí công trình xanh như: sử dụng vật liệu truyền thống địa phương thân thiện với môi trường, cải tiến hệ thống thông gió tự nhiên, tận dụng ánh sáng mặt trời để giảm tiêu thụ điện năng, tối ưu hiệu suất năng lượng mà không làm mất đi bản sắc nguyên bản.
Việc ứng dụng các giải pháp tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải carbon trong phục dựng di sản là bước đi táo bạo nhưng cần thiết, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng ngày một rõ rệt tới các khu di sản ở miền Trung.
Khẳng định giá trị văn hóa qua ngôn ngữ xanh
Điện Thái Hòa là một trong những công trình kiến trúc tiêu biểu nhất của kiến trúc cung đình Nguyễn, với kết cấu gỗ lim bề thế, mái lợp ngói hoàng lưu ly vàng, nền lát gạch Bát Tràng, cùng các chi tiết trang trí sơn son thếp vàng, họa tiết “long – lân – quy – phụng” đặc trưng.
Trong quá trình trùng tu, các yếu tố đó được bảo tồn nguyên vẹn bằng cách sử dụng vật liệu cùng loại, có nguồn gốc địa phương, và được xử lý bằng phương pháp thủ công truyền thống. Toàn bộ hệ kết cấu gỗ, phần mái, tường, nền và trang trí nội ngoại thất đều được những người thợ lành nghề – vốn là bậc nghệ nhân trong ngành phục dựng di tích – thực hiện một cách công phu.
Điểm đặc biệt là những can thiệp kỹ thuật không phá vỡ cấu trúc nguyên bản mà lồng ghép khéo léo các giải pháp xanh như: điều chỉnh độ thông thoáng, cải tiến mái ngói để tăng khả năng cách nhiệt, tận dụng hướng gió và ánh sáng để giảm phụ thuộc vào hệ thống làm mát nhân tạo.
Theo đại diện Hội đồng Công trình xanh Việt Nam, chứng nhận LOTUS dành cho Điện Thái Hòa là một minh chứng rõ nét cho xu hướng bảo tồn di sản gắn với phát triển bền vững: “Di sản không chỉ là quá khứ – mà còn là tương lai, nếu được bảo vệ đúng cách”.
Sứ mệnh lan tỏa tinh thần bảo tồn xanh
Việc Điện Thái Hòa đạt danh hiệu “công trình di sản xanh đầu tiên tại Việt Nam” còn mở ra một hành lang tư duy mới: bảo tồn không còn là giữ nguyên hiện trạng một cách thụ động, mà là một tiến trình sống động – nơi các giá trị lịch sử được tiếp nối, thích nghi và phát triển trong bối cảnh hiện đại.
Điều này đặc biệt có ý nghĩa với những di sản nằm trong vùng khí hậu khắc nghiệt như Huế – nơi nhiệt độ và độ ẩm cao gây áp lực lớn lên vật liệu truyền thống, đòi hỏi các giải pháp linh hoạt và thích ứng hơn bao giờ hết.
Ngoài giá trị chuyên môn, dự án cũng mang đến một trải nghiệm giáo dục – truyền thông mạnh mẽ. Việc du khách được tận mắt chứng kiến quá trình phục dựng công phu, hiểu về tiêu chí công trình xanh, và khám phá cách mà kiến trúc truyền thống hòa quyện với công nghệ hiện đại đã góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn di sản.
Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế cũng liên tục kêu gọi sự chung tay của cộng đồng trong việc bảo vệ, gìn giữ các công trình lịch sử, từ đó lan tỏa mạnh mẽ hơn thông điệp bảo tồn xanh đến đông đảo công chúng trong và ngoài nước.
Hình mẫu cho các di sản khác trên toàn quốc
Thành công của Điện Thái Hòa là tiền đề để tái định nghĩa cách tiếp cận bảo tồn các công trình văn hóa tại Việt Nam. Nếu trước đây, phục dựng di tích thường bị bó hẹp trong nguyên tắc “giữ nguyên hiện trạng”, thì giờ đây, xu hướng tích hợp tiêu chí công trình xanh – như tiết kiệm năng lượng, thích ứng khí hậu, sử dụng vật liệu bền vững – đang mở ra cơ hội để di sản “sống lâu hơn”, bền vững hơn.
Với tầm vóc văn hóa – lịch sử vượt thời gian, cộng thêm dấu ấn tiên phong trong lộ trình bảo tồn xanh, Điện Thái Hòa đã khẳng định một vai trò mới: là biểu tượng cho một tư duy bảo tồn tiến bộ, gắn di sản vào tương lai.
Trong bối cảnh nhiều quốc gia đang nỗ lực cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn bản sắc, Việt Nam hoàn toàn có thể bước vào “bản đồ di sản xanh toàn cầu”, nếu biết phát huy những mô hình thành công như Điện Thái Hòa. Đây chính là một chương mới – nơi di sản không bị đóng khung trong quá khứ, mà trở thành một phần sống động của dòng chảy phát triển bền vững.