Đô thị sao lại không thể có cổng…?

Thời gian gần đây, liên quan đến chủ trương Tp Hà Nội xây dựng cổng chào phục vụ Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội, dư luận xã hội có rất nhiều luồng ý kiến khác nhau. Về vấn đề này, pGS.TS Lưu Đức Hải – Cục trưởng Cục phát triển đô thị – bày tỏ quan điểm: Tôi ủng hộ việc xây dựng cổng cho đô thị. Tại sao không cơ chứ khi mà đô thị Việt Nam phần nhiều được hình thành, phát triển từ điểm dân cư nông thôn, làng xã, đô thị hóa dần dần mà hình thành nên. trong cấu trúc làng xã truyền thống, cổng làng là một thành phần quan trọng. Nhìn vào cổng làng, người ta không chỉ biết địa danh mà còn biết đến bản sắc văn hóa của làng. Người đi xa và người ở nơi xa khi về làng, mỗi khi qua cổng làng lại thấy rạo rực, xao xuyến. Cổng làng cũng là nơi các thế hệ người làng gửi gắm những khát vọng, ước mơ…

Làng có cổng làng, đất nước có quốc môn (cửa khẩu quốc gia, quốc tế), vậy đô thị sao lại không thể có cổng?

Bây giờ Hà Nội mới tính toán việc xây cổng thực ra là ý tưởng hay nhưng không mới. Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội xưa đã từng có 16 cổng (theo bản đồ năm 1831). Cổng còn lại duy nhất đến bây giờ chính là Ô Quan Chưởng (trước là Ô Đông Hà), cổng hướng ra sông Hồng. Người xưa xây dựng cổng tại các trục giao thông huyết mạch hướng vào đô thị, bao gồm cả đường bộ, đường thủy. Nhưng cổng đường bộ vẫn được biết đến nhiều hơn, quen thuộc hơn.

Và không chỉ riêng Hà Nội, ở một số đô thị khác trong cả nước, cũng từng xây dựng cổng đô thị. trong số đó, vẫn còn có cổng tồn tại đến bây giờ (Tp Tuyên Quang, Tp Rạch Giá, Tp Mỹ Tho…).

Ông ủng hộ chủ trương của Hà Nội xây dựng cổng chào. Vậy câu hỏi đặt ra cổng đô thị sẽ có hình thái kiến trúc như thế nào?

– Có nhiều loại cổng trong đô thị, có thể chỉ là cổng chào theo cách gọi của một vài nơi, có thể là cổng chào mừng chiến thắng như Khải Hoàn Môn ở thủ đô pari, Khải Hoàn Môn ở thủ đô Viêng Chăn, hoặc đơn thuần là lối ra vào của đô thị như cổng của thành phố York (Anh), cổng của Tp Đài Bắc, cổng của Tp Seoul (Hàn Quốc)… Đối với đô thị của Việt Nam tôi ủng hộ quan điểm xây dựng cổng của đô thị với ý nghĩa mang tính truyền thống, là làng có cổng, nước có cổng và đô thị cũng có cổng. Song, trước tiên phải trả lời được câu hỏi là đặc trưng văn hóa của đô thị đấy là gì. Từ đó đề xuất những hình thái kiến trúc, họa tiết mà chỉ cần nhìn vào cổng, người ta có thể nhận ra ngay đó là đô thị nào. Nói một cách khác, ở một khía cạnh nào đó cũng chính là biểu tượng của đô thị.

trong kiến trúc truyền thống, cổng thường có mái như cổng làng cổ Đường Lâm (Sơn Tây – Hà Nội) hoặc chỉ là những hàng cột như tam quan ở các đền chùa. Cổng đô thị xây dựng trong thời đại hiện nay thì đương nhiên ngôn ngữ kiến trúc phải hiện đại. Nhưng dù hiện đại, cách điệu đến đâu thì cái cổng vẫn phải làm nhiệm vụ và đúng vị trí của cái cổng.

Ông không cho rằng cổng đô thị cũng phải có mái đấy chứ? Vì cổng đô thị được xây dựng trên các trục giao thông chính, bề rộng đường lớn, vậy sẽ làm mái thế nào để công trình vừa bảo đảm các yếu tố mỹ thuật, kỹ thuật, vừa phải bảo đảm lưu thông an toàn cho các loại phương tiện?

– Như đã nêu trên cổng truyền thống có thể có mái hoặc không có mái. Song con đường dù lớn nhưng vẫn có thể làm cổng có mái. Thế mới cần các nhà tư vấn thiết kế tìm tòi nghiên cứu, cân nhắc. Quốc môn lớn như thế nhưng cũng có mái đấy thôi. Quốc môn có thể được kết hợp làm các trạm kiểm soát xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh. Cổng đô thị cũng có thể nghiên cứu phối hợp với một vài chức năng nào đó.

trở lại với các mẫu thiết kế của cổng chào Hà Nội được công bố, ông nhận định như thế nào về chúng?

– Các mẫu cổng chào Hà Nội sử dụng hình thức kiến trúc kiểu cổng không có mái và với các họa tiết văn hóa truyền thống như trống đồng, chim lạc tuy nhiên vẫn chưa mang đặc trưng của Hà Nội. Riêng mẫu 8 rồng chầu trên QL1 mới Hà Nội đi Lạng Sơn có vẻ mang dấu ấn gần với lịch sử 1.000 năm của Hà Nội nhưng cũng đừng để 8 con rồng thành 8 cái cổng. Nói chung, các nghiên cứu “chưa tới”.

Tôi cho rằng có 2 hướng nghiên cứu. Hướng thứ nhất là thiết kế mẫu cổng đa dạng như cách Hà Nội đang làm hiện nay. Mỗi cổng có hình dáng khác nhau. Đa dạng cũng có cái hay nhưng càng đa dạng càng phải nghiên cứu kỹ và càng có nhiều ý kiến phản biện xã hội. Hướng thứ hai là thiết kế mẫu cổng đồng nhất cho tất cả các tuyến đường hướng tâm. Giống như mô hình của kinh thành Huế. Tất cả các cổng thành đều giống nhau, trừ cổng chính Ngọ Môn lớn hơn, gồm 5 cửa ra vào thay vì 1 cửa như các cổng còn lại. Cổng đô thị đồng nhất có lợi thế nhất định, vừa chỉ cần lấy ý kiến cho một mẫu và cứ thế nhân lên, vừa định hình biểu tượng nhất quán cho đô thị.

Cổng đô thị là công trình công cộng không lớn nhưng có ảnh hưởng xã hội nhất định vì vậy khi triển khai đầu tư xây dựng, bên cạnh lấy ý kiến đóng góp của các nhà chuyên môn cũng nên trưng cầu ý kiến đông đảo nhân dân.

Theo ông nên đặt cổng đô thị ở những vị trí như thế nào?

– Đương nhiên là đặt trên các trục quốc lộ hướng tâm. Cụ thể với Hà Nội là các trục QL1 mới Hà Nội – Lạng Sơn, Hà Nội – đi các tỉnh phía Nam, các QL 2, 5, 6, 32 và cả trục Láng – Hòa Lạc nữa vì tuyến đường này hiện đã là trục hướng tâm quan trọng của Hà Nội. Vị trí đặt cổng thì nên xác định ở điểm cắm biển khu vực nội thành trên các trục hướng tâm. Hà Nội là Tp tương đương cấp tỉnh, có ngoại thành và nội thành ở trung tâm.

Nếu cổng đô thị đặt trên các trục QL hướng tâm thì Hà Nội có hơn 5 cổng như đề xuất hiện nay?

– Đúng vậy. Vấn đề là cân nhắc trong điều kiện của Hà Nội, có nên làm tất cả các cổng không và nên làm cổng nào trước cổng nào sau? Theo tôi, có thể làm các cổng dần dần không nhất quyết phải hoàn thành đúng dịp đại lễ 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội. trong trường hợp ngày đại lễ đến rất gần mà Hà Nội vẫn muốn xây dựng các cổng đô thị thì cũng không nên xây dựng tạm quá tốn kém. Xét cho cùng, cho dù cổng đô thị được xây dựng bằng ngân sách hay tiền DN, tiền xã hội tự nguyện ủng hộ Tp thì cũng là tiền của dân. Nên tiết kiệm vì Tp còn nhiều việc phải làm.

trân trọng cảm ơn ông!