Bảo tồn phố cổ: Không thể vội vàng

Việc bảo tồn cho 76 tuyến phố của khu phố cổ đã có hàng chục dự án được xây dựng. Các nhà quản lý đều biết đến cái lợi ích to lớn về kinh tế của việc tôn tạo, bảo tồn phố cổ qua việc phát triển dịch vụ và kinh doanh đặc thù, đây còn là việc giữ gìn được các giá trị văn hóa lịch sử của Hà Nội. Tuy nhiên, không nên vì thế mà có những quyết định vội vàng…

Bảo tồn để giữ gìn các giá trị văn hóa.

Gần đây có nhiều quan điểm cho rằng, cần đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án bảo tồn khu phố cổ Hà Nội. Lý do là vì Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long đã đến gần. Bên cạnh đó là việc hơn 80.000 người đang chen chúc trong khu phố cổ, phải chịu bao khổ ải về điều kiện sinh sống. Tại khu phố cổ hiện có 112 di tích văn hóa, lịch sử, làng nghề và tôn giáo, trong đó không ít di tích bị xâm lấn và biến dạng theo thời gian. Các di tích này là những minh chứng sống động nhất cho một quá trình phát triển văn hóa và lịch sử nằm trong khu phố cổ Hà Nội…

Nhiều nhà nghiên cứu về Hà Nội đã kiến nghị, để bảo tồn và phát triển các khu phố cổ, Hà Nội hãy tập trung làm từng cụm trên một đoạn phố, một con phố, đừng dàn trải. Đoạn phố ấy phải còn nhiều nhà cổ, quan trọng hơn là ở đó có người gốc Hà Nội, người già, gia đình 4 – 5 đời gắn bó và không muốn rời đi. Như phố Mã Mây, cách nhà di sản 87 vài chục mét, đã có mấy ngôi nhà cổ gia chủ cải tạo, trang trí nội thất theo phong cách Hà Nội xưa, gian ngoài làm cửa hàng bán đồ lưu niệm, đồ giả cổ, phòng tranh hoặc văn hoá phẩm, ca nhạc – cà phê… Có thể nghiên cứu thêm một số nhà cổ nữa gần đó, vận động họ tôn tạo với một phần Tp hỗ trợ, rồi hướng họ đi vào hoạt động, sinh hoạt phù hợp với không gian phố cổ.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia trong lĩnh vực kiến trúc – quy hoạch, nếu vội vàng đề ra chính sách bảo tồn khi chưa nhận diện đúng giá trị của khu phố cổ Hà Nội sẽ dẫn đến những chính sách và cơ chế ảo. Đến nay, các nhà quản lý, các KTS, các nhà sử học vẫn chưa thống nhất được với nhau về việc nhìn nhận các giá trị di sản và chưa khâu nối tất cả các di sản đó tạo thành một hệ thống cho Thủ đô. Từ năm 1990, Hà Nội đã đặt vấn đề bảo tồn khu phố cổ, song việc nghiên cứu trên diện rộng, đưa ra những vấn đề quy hoạch chung vẫn còn nhiều bất cập, trong khi ngày ngày có bao nhiêu vấn đề khiến phố cổ phải đổi thay. Năm 2003, 2004 đã có nhiều chuyên gia đặt vấn đề giãn dân khu phố cổ, nhưng không ai giám sát và đẩy mạnh công việc này.

Việc bảo tồn hay gìn giữ khu phố cổ Hà Nội rất cần có chính sách cụ thể. Bài học thất bại từ Singapore vẫn còn nóng hổi khi họ vội vàng muốn tạo dựng một thành phố hiện đại khiến du khách quay lưng lại với họ. Cuối cùng họ phải phá nhà cao tầng đi xây dựng lại những khu di tích cũ để kéo khách du lịch quay trở lại với họ.

trong khi đó Hà Nội đã có phố cổ nhưng lại chưa có cơ chế khai thác quản lý. Ví dụ như để khai thác các khu phố nghề ở đây sao lại không có sự ưu ái về kinh tế như thuế, ưu ái về cơ sở hạ tầng. Rõ ràng là các chính sách hỗ trợ của Nhà nước chưa tiếp cận đúng với cuộc sống người dân. Ngay vấn đề lớn là giãn dân cũng chưa tạo ra cơ chế thích hợp. Không thể san bằng giá đền bù cho người dân ở phố cổ. Thực tế là khu phố cổ chật hẹp nhưng giá trị kinh tế rất lớn. trong việc nghiên cứu bảo tồn phố cổ vẫn chưa có sự thống nhất, ngay cả trong đội ngũ nghiên cứu. Ví dụ, trước đây có ý kiến là có trên 200 công trình có giá trị trong khu phố cổ nhưng cũng có nghiên cứu khác lại khẳng định là 100, hoặc có hội thảo lại nói là 6.

Nên chăng, các nhà quản lý, các chuyên gia cần ngồi lại để đưa ra cái nhìn tổng thể với đô thị Hà Nội trong cả quá trình phát triển 1.000 năm, sau đó mới đến giá trị cơ cấu trong khu vực này, giá trị của từng ngôi nhà gắn với lối sống của người dân. Những nước phát triển như Nhật, Đức hay những nước nghèo như Bangladesh cũng giữ được nhiều di sản quý giá từ bài học đó…