Thành cổ Pingyao nằm ở phía Tây Nam TP Taiyuan, tỉnh Sơn Tây, là một trong những công trình cổ kính bậc nhất thế giới. Được hình thành từ thời nhà Tần (221-206 TCN) và được mở rộng vào năm 1370 dưới thời nhà Minh, Bình Dao sở hữu diện tích 2,25 km², trở thành thành cổ có quy mô lớn nhất và lâu đời nhất tại Trung Quốc. Với giá trị lịch sử và văn hóa to lớn, thành cổ này đã được xếp vào danh sách di sản văn hóa cấp quốc gia năm 1988 và được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới vào năm 1997.
Bình Dao không chỉ nổi bật với hệ thống tường thành vững chãi cao 10m, rộng từ 3-6m ở đỉnh và 9-12m ở chân, mà còn bởi thiết kế độc đáo hình con rùa. Sáu cửa thành của Bình Dao được bố trí theo các hướng đông, tây, nam, bắc, với cửa thành phía tây là đuôi rùa, nơi thấp nhất của thành, giúp dẫn nước ra ngoài, mang hàm ý sâu sắc về sự trường tồn. Bên trong thành, bố cục các con đường, ngõ nhỏ được sắp xếp theo trục Nam Bắc, tạo nên một thành phố hoàn chỉnh và ngay ngắn.
Kiến trúc của Thành cổ Pingyao là minh chứng xuất sắc cho quy hoạch đô thị phong kiến Trung Hoa, trải qua hơn 600 năm mà vẫn giữ được sự nguyên bản về kiến trúc, vật liệu xây dựng và kỹ thuật truyền thống. Không chỉ là trung tâm tài chính lớn của Trung Quốc trong thế kỷ 19-20, Bình Dao còn là nhân chứng lịch sử cho sự phát triển kinh tế thịnh vượng trong thời kỳ này, với các ngôi nhà truyền thống và cửa hiệu thương mại.
Hiện nay, với sự bảo tồn và phát huy giá trị di sản, thành cổ Bình Dao trở thành một trong những điểm đến du lịch nổi tiếng, đón hơn 400.000 du khách mỗi năm, góp phần lan tỏa văn hóa truyền thống đặc sắc của Trung Quốc ra thế giới.
Tổng quan về kiến trúc và bố cục bên trong Thành cổ Pingyao
Thành cổ Pingyao là một kiệt tác kiến trúc với hình dạng vuông và được bố trí theo nguyên tắc phong thủy cổ xưa, tạo nên một tổng thể độc đáo và trường tồn. Thành cổ được ví như một con rùa thần linh quy, biểu tượng cho sự vững chãi và bảo vệ bền vững.
Cổng Nam của thành chính là đầu rùa, nơi từng có hai giếng nước giống như đôi mắt của rùa, tạo nên một khung cảnh độc đáo và có ý nghĩa phong thủy mạnh mẽ. Cổng Bắc, tượng trưng cho đuôi rùa, được thiết kế cong nhẹ về phía Đông, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống thoát nước của toàn khu vực. Bốn cổng còn lại tượng trưng cho bốn chân của rùa, tạo nên một bố cục tổng thể mang tính bảo vệ chắc chắn cho thành cổ.
Thành cổ ấn tượng với bố cục đường phố bên trong. Bốn trục đường chính và hệ thống 8 ngõ, 72 hẻm được sắp xếp theo dạng hình vuông, phản ánh tư tưởng kiến trúc Fangli cổ điển của Trung Quốc. Bố cục này hình thành nên một sự đối xứng tinh tế, với trục đường thương mại lớn nhất tạo thành chữ “Thổ” (土), mang lại cảm giác bền vững và ổn định cho không gian.
Một điểm nhấn khác của thành cổ là hệ thống tường thành đồ sộ, với 72 tháp canh được bố trí đều, tạo nên khả năng phòng thủ hoàn hảo. Các tháp canh này không chỉ là nơi đặt súng đại bác mà còn đóng vai trò làm tăng độ bền cho tường thành, đồng thời giảm thiểu các điểm mù trong phòng thủ. Chiều cao trung bình của tường thành lên tới 12 mét, với độ rộng lớn cho phép xe ngựa di chuyển dễ dàng trên đỉnh mà không gặp trở ngại. Được xây bằng đất, ngoài bọc gạch và trát vữa, tường thành thể hiện rõ nét sự công phu và kỹ thuật xây dựng thời bấy giờ.
Thành cổ Bình Dao còn nổi tiếng là trung tâm tài chính lớn của Trung Quốc trong thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, với hơn 3.700 ngôi nhà cổ được xây dựng theo kiểu kiến trúc điển hình của thời Minh và Thanh. Các ngôi nhà truyền thống với sân trong hình vuông và bố cục khép kín, tạo nên không gian sống hài hòa, thể hiện rõ nét văn hóa gia đình Trung Hoa cổ xưa. Mái nhà dốc cong, được trang trí với những hình ảnh động vật phong thủy, thêm vào đó là hệ thống cấu trúc gỗ vững chắc bên trong, tạo nên sự thanh thoát mà vẫn bền vững cho toàn bộ kiến trúc.
Thị lâu, công trình trung tâm của thành cổ, là biểu tượng cho sự trường tồn và hạnh phúc. Với chiều cao 18,5m và cấu trúc gỗ bền vững, Thị lâu là điểm quan sát tuyệt vời, giúp người dân và du khách chiêm ngưỡng toàn cảnh thành cổ.
Những bài học quý giá từ công tác bảo tồn thành cổ Bình Dao
Thành cổ Bình Dao là một trong những di sản văn hóa thế giới đã được bảo tồn cẩn thận, mang đến một sự hồi sinh ấn tượng. Sau khi được công nhận là di sản thế giới, nhiều công trình trong thành cổ đã được phục dựng một cách ngoạn mục, biến nơi đây thành một điểm đến hấp dẫn với hơn 400.000 lượt khách du lịch mỗi năm. Từ những kinh nghiệm trong công tác bảo tồn tại đây, có thể rút ra một số nhận xét quan trọng.
Trước hết, việc bảo vệ không chỉ tập trung vào các bức tường thành, mà còn chú trọng đến những ngôi nhà truyền thống tứ hợp viện và môi trường sống. Thay vì biến thành cổ thành một “bảo tàng tĩnh”, chính quyền đã khéo léo tạo ra một không gian sống động, có sức hút nhờ các dự án bảo tồn thích ứng, vừa giữ nguyên giá trị di sản, vừa phục vụ nhu cầu hiện đại.
Một yếu tố quan trọng nữa là quy hoạch và quản lý các trục phố rất bài bản. Đường phố luôn sạch sẽ, chỉ dành cho người đi bộ, trong khi các công trình kiến trúc được thiết kế thống nhất với gam màu trầm như đen, xám, và điểm nhấn ở những tòa nhà công cộng với các màu sắc nổi bật như đỏ và vàng. Việc tuân thủ nghiêm ngặt quy định về chiều cao và hình thức kiến trúc đã giúp giữ gìn vẻ đẹp cổ kính của thành.
Không chỉ vậy, các công trình trong thành cổ còn được tận dụng để phục vụ du lịch với nhiều mục đích khác nhau như nhà hàng, cửa hàng thủ công mỹ nghệ, bảo tàng hay địa điểm tổ chức các sự kiện. Sự đa dạng về công năng sử dụng đã góp phần thúc đẩy du lịch mà vẫn bảo tồn được giá trị lịch sử của nơi này.
Những kinh nghiệm bảo tồn từ Thành cổ Pingyao có thể là bài học quý giá cho Việt Nam trong công tác bảo tồn các di sản như làng cổ Đường Lâm, Phước Tích hay Hội An, giúp giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong thời đại mới.
