Trong danh sách 24 công trình kiến trúc đẹp nhất thế giới do tạp chí Timeout (Anh) bình chọn, Bảo tàng gốm Bát Tràng vinh dự góp mặt như một đại diện xuất sắc cho kiến trúc đương đại Việt Nam. Công trình không chỉ gây ấn tượng bằng hình thức kiến trúc độc đáo, mà còn thể hiện sâu sắc tinh thần bảo tồn làng nghề truyền thống và tôn vinh nghệ thuật gốm Việt Nam trong dòng chảy kiến trúc toàn cầu.
Bảo tàng gốm Bát Tràng lấy cảm hứng từ bàn xoay gốm
Không chọn những hình khối vuông vức, kiến trúc sư Hoàng Thúc Hào và cộng sự đã đưa ra một tuyên ngôn táo bạo: sử dụng hình xoáy ốc đan xen tượng trưng cho bàn xoay gốm – hình ảnh quen thuộc của những nghệ nhân Bát Tràng. Cấu trúc công trình gồm bảy khối kiến trúc xoáy ốc, giao thoa như dòng chảy liên tục, vừa mang tính biểu cảm mạnh mẽ, vừa gợi nhắc đến lịch sử gốm sứ Bát Tràng kéo dài hơn 700 năm.
Điểm đặc biệt là các đường cong không lặp lại theo quy luật máy móc, mà được “vuốt nắn” như chính những đôi tay thợ gốm tạo hình trên đất sét – một ẩn dụ đầy tinh tế cho lao động thủ công truyền thống.
Từ góc nhìn khác, nhiều người có thể liên tưởng đến lò bầu nung gốm cổ – biểu tượng của quá khứ, nay được tái sinh bằng ngôn ngữ kiến trúc đương đại.
Kết nối cảnh quan – Giao thoa giữa con người và môi trường
Một trong những giá trị nổi bật của công trình là cách nó tương tác hài hòa với không gian xung quanh. Trung tâm tọa lạc ngay lối vào làng Bát Tràng, hướng ra kênh Bắc Hưng Hải – một tuyến thủy lợi gắn bó mật thiết với đời sống cư dân nơi đây.
Kiến trúc sư chủ đích giảm mật độ và chiều cao xây dựng, mở rộng tầm nhìn về phía kênh, tạo nên mối liên kết giữa kiến trúc – thiên nhiên – cộng đồng. Toàn bộ công trình được xây dựng trên khu đất rộng 3.830m², nhưng tỷ lệ xây dựng được tiết chế khéo léo nhằm tạo nên cảnh quan mở, thân thiện với môi trường – một tiêu chí quan trọng trong xu hướng kiến trúc xanh hiện nay.
Sắc màu và vật liệu gợi nhớ bản sắc làng gốm
Màu nâu đỏ của gốm thô và đất nung được chọn làm tông chủ đạo. Vật liệu không cầu kỳ nhưng mang tính bản địa cao: gạch gốm cổ truyền, ngói nung, mosaic gốm men… Đây là cách tái hiện bản sắc Bát Tràng qua từng viên gạch, mảnh ngói – nơi lưu giữ kỹ nghệ thủ công đã truyền đời qua bao thế hệ.
Kiến trúc không che lấp lịch sử, mà như lớp da thứ hai, bao phủ nhẹ nhàng lên làng nghề – vừa bảo vệ, vừa tôn vinh.
Chức năng đa dạng
Không chỉ là nơi lưu giữ hiện vật, Bảo tàng gốm Bát Tràng còn được thiết kế như một tổ hợp không gian đa chức năng nhằm đáp ứng mọi nhu cầu trải nghiệm, giao lưu và học hỏi:
- Tầng hầm: xưởng thực hành chế tác gốm – nơi du khách được thử sức làm nghệ nhân.
- Tầng 1 – “Quảng trường gốm”: không gian tổ chức hội chợ, festival, hoạt động cộng đồng.
- Tầng 2: khu triển lãm gốm sứ Bát Tràng theo dòng lịch sử – từ lò bầu cổ đến lò ga hiện đại.
- Tầng 3: trưng bày các tác phẩm gốm đương đại – chứng minh sự đổi mới không ngừng.
- Tầng 4: khu café, nhà hàng – nơi du khách có thể thưởng trà, ngắm cảnh làng cổ.
- Tầng 5: không gian nghệ thuật đương đại – nơi nghệ thuật ánh sáng và chất liệu gốm hòa quyện.
Sự phân tầng khoa học này giúp khách tham quan có thể trải nghiệm một hành trình trọn vẹn từ truyền thống tới hiện đại của gốm Việt.
Tôn vinh giá trị cộng đồng – Truyền lửa làng nghề
Công trình còn chứa đựng tinh thần nhân văn sâu sắc. Đây là nơi nghệ nhân truyền nghề cho thế hệ sau, là nơi du khách được tham gia lớp học làm gốm, là không gian biểu diễn hát chèo, ca trù, là cầu nối giữa di sản văn hóa phi vật thể và cuộc sống đương đại.
Trung tâm còn đóng vai trò như một “nút giao” trong mạng lưới du lịch văn hóa Hà Nội, thu hút không chỉ du khách nội địa mà cả bạn bè quốc tế đến tìm hiểu và trải nghiệm. Trong bối cảnh đô thị hóa đang đe dọa nhiều làng nghề truyền thống, công trình chính là một mô hình khả thi cho sự phát triển bền vững gắn với bản sắc địa phương.
Việc Trung tâm Gốm Bát Tràng được vinh danh trong danh sách công trình kiến trúc ấn tượng toàn cầu không chỉ là niềm tự hào của người dân địa phương mà còn là một cột mốc đáng nhớ của kiến trúc Việt Nam trên bản đồ thế giới. Trước đó, công trình từng đạt Giải Vàng – Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia lần thứ 15 (2022-2023), khẳng định giá trị chuyên môn và đóng góp tích cực vào xu hướng kiến trúc cộng đồng tại Việt Nam.
Đây là minh chứng rằng: kiến trúc không cần phải cao tầng, lạ mắt hay xa hoa để được công nhận – mà cần sự tử tế, sự lắng nghe lịch sử, và tinh thần đổi mới mang bản sắc Việt.
Thông tin dự án Bảo tàng Gốm Bát Tràng:
- Tên công trình: Bảo tàng Gốm Bát Tràng (Trung tâm Tinh hoa làng nghề Việt)
- Chức năng: Công trình kiến trúc công cộng kết hợp bảo tàng, không gian trải nghiệm, triển lãm và tổ chức sự kiện
- Vị trí: Thôn 5, làng cổ Bát Tràng, xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, Hà Nội
- Tổng diện tích khu đất: 3.830m²
- Đơn vị thiết kế: Văn phòng Kiến trúc 1+1>2 (Hà Nội)
- Kiến trúc sư chủ trì: KTS Hoàng Thúc Hào
- Nhóm thiết kế: KTS Nguyễn Duy Thanh, KTS Đỗ Quang Minh
- Năm hoàn thành thiết kế: 2018
- Năm hoàn thành xây dựng: 2021
- Vật liệu chủ đạo: Gạch gốm cổ truyền, ngói nung, gạch mosaic men
- Phong cách kiến trúc: Kiến trúc đương đại kết hợp yếu tố bản địa, lấy cảm hứng từ hình ảnh bàn xoay gốm và lò nung cổ
- Giải thưởng nổi bật:
- Giải Vàng – Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia lần thứ 15 (2022-2023)
- Vinh danh trong Top 24 công trình kiến trúc đẹp nhất thế giới do tạp chí Timeout (Anh) bình chọn năm 2024