Không còn là một lựa chọn bên lề, dòng tiền xanh nay đã trở thành mạch sống của những dự án hạ tầng carbon thấp, đô thị sinh thái và công nghệ sạch. Khi thế giới chuyển mình để thích nghi với khủng hoảng khí hậu, trái phiếu khí hậu chính là câu trả lời mang tính chiến lược, nơi lợi nhuận kinh tế và trách nhiệm môi trường không còn mâu thuẫn, mà cộng hưởng mạnh mẽ cho một tương lai lâu dài.
Trái phiếu khí hậu là gì?
Trái phiếu khí hậu là công cụ tài chính nhằm huy động vốn cho các sáng kiến ứng phó biến đổi khí hậu và phát triển bền vững. Thuộc nhóm trái phiếu xanh, loại trái phiếu này được thiết kế riêng để tài trợ cho các dự án giảm phát thải khí nhà kính, đầu tư vào năng lượng sạch, giao thông xanh hoặc nâng cấp cơ sở hạ tầng theo hướng thân thiện với môi trường.
Không chỉ thúc đẩy tài chính xanh, trái phiếu khí hậu còn giúp định hướng lại dòng vốn đầu tư về các lĩnh vực mang lại tác động tích cực lâu dài. Đây là giải pháp tài chính bền vững đang được các tổ chức quốc tế, ngân hàng phát triển và chính phủ ưu tiên, trong bối cảnh mục tiêu trung hòa carbon và thích ứng khí hậu ngày càng cấp thiết.
Lịch sử hình thành và phát triển của trái phiếu khí hậu
Trái phiếu khí hậu (climate bond) lần đầu tiên xuất hiện vào năm 2007, do Ngân hàng Đầu tư Châu Âu (EIB) phát hành dưới tên gọi Climate Awareness Bond. Đây được xem là cột mốc khởi đầu cho thị trường trái phiếu xanh, với mục tiêu huy động vốn cho các dự án giảm phát thải khí nhà kính, phát triển năng lượng tái tạo và nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng.
Khác với trái phiếu thông thường, trái phiếu khí hậu gắn liền với cam kết môi trường, hướng dòng vốn vào các lĩnh vực then chốt trong chuyển đổi xanh. Sau EIB, Ngân hàng Thế giới cũng nhanh chóng tham gia phát hành, góp phần mở rộng quy mô thị trường. Đến nay, loại hình trái phiếu này đã lan rộng ra toàn cầu, được chính phủ, doanh nghiệp và tổ chức tài chính sử dụng như một công cụ tài chính bền vững.
Thị trường trái phiếu khí hậu đã chứng kiến tốc độ tăng trưởng ấn tượng, phản ánh sự quan tâm ngày càng lớn đối với tài chính xanh, kinh tế tuần hoàn và mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (net-zero). Đây là nền tảng cho xu hướng phát triển tài chính bền vững trong thế kỷ 21.
Tiêu chuẩn và phân loại quốc tế
Trong bối cảnh tài chính xanh ngày càng đóng vai trò trung tâm trong chiến lược phát triển bền vững toàn cầu, trái phiếu khí hậu nổi lên như một công cụ huy động vốn quan trọng. Tuy nhiên, để đảm bảo tính minh bạch và tránh “greenwashing”, việc thiết lập các tiêu chuẩn và hệ thống phân loại quốc tế là điều thiết yếu.
Một trong những hệ thống được công nhận rộng rãi là Bộ tiêu chuẩn của Climate Bonds Initiative (CBI) – tổ chức tiên phong trong việc xây dựng khung chuẩn quốc tế cho trái phiếu khí hậu. Hệ thống này dựa trên các tiêu chí khoa học nhằm xác định các dự án đủ điều kiện tài trợ như năng lượng sạch, hạ tầng chống chịu khí hậu, giao thông phát thải thấp… CBI cũng tích hợp tiêu chuẩn sàng lọc phát thải khí nhà kính, phù hợp với các mục tiêu của Thỏa thuận Paris – giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 2°C.
Ngoài ra, ICMA’s Green Bond Principles và EU Green Bond Standard cũng là những khung tham chiếu quan trọng, nhấn mạnh tính minh bạch, báo cáo định kỳ và sử dụng nguồn vốn đúng mục đích. Các tiêu chuẩn này hỗ trợ phân loại trái phiếu xanh, trái phiếu bền vững và trái phiếu chuyển đổi khí hậu, từ đó củng cố lòng tin nhà đầu tư và tăng cường dòng vốn vào các sáng kiến chống biến đổi khí hậu.
Nhờ hệ thống phân loại rõ ràng, thị trường trái phiếu khí hậu góp phần tái định hình cách thức dòng tiền vận hành trong thời đại kinh tế tuần hoàn và phát triển có trách nhiệm.
Tiềm năng thị trường
Thị trường trái phiếu khí hậu đang chứng kiến sự tăng trưởng bền vững và mạnh mẽ trên toàn cầu, trở thành kênh huy động vốn hiệu quả cho các sáng kiến giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu. Theo Climate Bonds Initiative (CBI), đến cuối năm 2023, tổng giá trị phát hành loại trái phiếu này đã vượt 2.000 tỷ USD. Với xu hướng dịch chuyển sang nền kinh tế carbon thấp, con số này dự kiến đạt 5.000 tỷ USD vào năm 2030.
Châu Âu và Bắc Mỹ hiện là hai khu vực dẫn đầu, chiếm khoảng 60% tổng giá trị phát hành toàn cầu, nhờ khung pháp lý rõ ràng và sự tham gia mạnh mẽ từ khối doanh nghiệp và tổ chức tài chính. Ở châu Á, Trung Quốc nổi lên như một đầu tàu, với hơn 290 tỷ USD trái phiếu khí hậu được phát hành – tương đương 17% thị phần toàn cầu. Các thị trường mới nổi như Ấn Độ, Nhật Bản và Hàn Quốc cũng đang mở rộng quy mô, phản ánh xu hướng tài chính xanh đang lan rộng tại khu vực này.
Tại Việt Nam, mặc dù còn non trẻ, thị trường trái phiếu khí hậu đã có bước khởi động tích cực. Lô trái phiếu xanh trị giá 500 triệu USD của VietinBank năm 2022 đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc tài trợ cho các dự án năng lượng tái tạo. Cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 sẽ tạo tiền đề cho các chính sách ưu đãi và khung pháp lý phù hợp, mở ra dư địa lớn cho trái phiếu khí hậu phát triển trong những năm tới.
Bức tranh toàn cầu về trái phiếu khí hậu
Thị trường trái phiếu khí hậu đang mở rộng nhanh chóng, nhưng phân bố không đồng đều giữa các khu vực. Châu Âu và Bắc Mỹ hiện là trung tâm của dòng vốn xanh toàn cầu, chiếm gần 60% tổng giá trị phát hành. Điều này không chỉ phản ánh chiều sâu của thị trường tài chính xanh tại đây, mà còn cho thấy vai trò then chốt của các chính sách môi trường, tiêu chuẩn minh bạch và cơ chế giám sát chặt chẽ trong việc thúc đẩy phát triển trái phiếu bền vững.
Ngược lại, Châu Á đang bước vào cuộc đua với tốc độ tăng trưởng ấn tượng. Trung Quốc là điểm sáng, trở thành nhà phát hành trái phiếu xanh hàng đầu khu vực và nằm trong nhóm dẫn đầu toàn cầu, với hơn 290 tỷ USD tính đến cuối năm 2022. Nhật Bản, Ấn Độ và Hàn Quốc cũng cho thấy động thái tích cực, đẩy mạnh kênh huy động vốn phục vụ các dự án giảm phát thải và thích ứng biến đổi khí hậu.
Bên cạnh các nền kinh tế lớn, một số quốc gia đang phát triển tại Đông Nam Á và Châu Phi bắt đầu thử nghiệm phát hành trái phiếu môi trường, với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ các tổ chức đa phương như Ngân hàng Thế giới hay Quỹ khí hậu xanh. Những bước tiến này cho thấy tiềm năng toàn cầu hóa của trái phiếu khí hậu, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp thiết về chuẩn hóa tiêu chí, minh bạch hóa thông tin và tăng cường hợp tác khu vực nhằm bảo đảm hiệu quả và tính liêm chính cho thị trường.
Tổng quan thị trường trái phiếu khí hậu tại Việt Nam
Thị trường trái phiếu khí hậu tại Việt Nam đang manh nha hình thành, với những bước đi đầu tiên phản ánh tiềm năng to lớn nhưng cũng lộ rõ các thách thức cố hữu. Khác với các nền kinh tế phát triển đã có hệ sinh thái tài chính bền vững tương đối hoàn chỉnh, Việt Nam mới chỉ bắt đầu tiếp cận khái niệm “tài chính xanh” và các công cụ như trái phiếu xanh, trái phiếu bền vững hay trái phiếu thích ứng với biến đổi khí hậu.
Tín hiệu tích cực đến từ việc một số ngân hàng thương mại và tổ chức phát hành trong nước – tiêu biểu như VietinBank năm 2022 – đã tiên phong thử nghiệm phát hành trái phiếu xanh nhằm tài trợ cho các dự án năng lượng sạch, tiết kiệm năng lượng và cơ sở hạ tầng thân thiện với môi trường. Đây là nền móng cho thị trường trái phiếu khí hậu phát triển trong giai đoạn tới.
Việt Nam đã đưa ra các cam kết khí hậu quan trọng, đặc biệt là mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Để đạt được mục tiêu này, cần một lượng vốn đầu tư lên tới hàng trăm tỷ USD trong vài thập kỷ tới. Trái phiếu khí hậu, với tính chất gắn liền giữa dòng tiền và lợi ích môi trường, là công cụ tài chính lý tưởng để thu hút nguồn lực từ khu vực tư nhân và nhà đầu tư quốc tế.
Tuy vậy, để thị trường phát triển bền vững, Việt Nam cần sớm thiết lập khung pháp lý minh bạch, tiêu chuẩn phân loại rõ ràng và cơ chế giám sát hiệu quả – từ đó tạo dựng niềm tin cho nhà đầu tư và đảm bảo dòng tiền thực sự chảy vào các dự án mang lại tác động khí hậu tích cực.
Như vậy, trái phiếu khí hậu không chỉ là công cụ tài chính – nó là biểu tượng của sự chuyển đổi tư duy từ phát triển bất chấp sang phát triển có trách nhiệm. Khi dòng vốn được điều hướng đúng đắn, mỗi khoản đầu tư đều có thể trở thành một cam kết sống còn cho hành tinh. Đây là thời điểm để nhà đầu tư, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách cùng hành động, cùng tạo nên một hệ sinh thái tài chính xanh, bền vững.
