Khi các rào cản về môi trường và áp lực từ thị trường ngày càng gia tăng, mô hình khu công nghiệp xanh đã không còn là lựa chọn, mà trở thành hướng đi tất yếu cho doanh nghiệp khát khao bứt phá. Không chỉ là một giải pháp phát triển bền vững, khu công nghiệp xanh còn mở ra hệ sinh thái đầu tư hiện đại, tiết kiệm chi phí vận hành và nâng cao năng lực cạnh tranh. Đây chính là làn sóng chuyển mình mạnh mẽ trong tư duy chiến lược, nơi doanh nghiệp bắt đầu định hình một tương lai phát triển thông minh, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường.
Khu công nghiệp xanh là gì?
Khu công nghiệp xanh là mô hình phát triển khu công nghiệp thế hệ mới, hướng đến mục tiêu giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên. Thay vì hoạt động độc lập, các doanh nghiệp trong khu công nghiệp sinh thái liên kết và chia sẻ với nhau về năng lượng, nước, nguyên vật liệu và chất thải – tạo nên một hệ sinh thái công nghiệp tuần hoàn.
Khác với khu công nghiệp truyền thống, mô hình này tích hợp các tiêu chuẩn phát triển bền vững, từ quy hoạch thông minh, hạ tầng thân thiện môi trường, cho đến quy trình sản xuất sạch hơn. Không chỉ giúp doanh nghiệp tiết giảm chi phí vận hành, khu công nghiệp xanh còn là chiến lược nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe về môi trường từ thị trường quốc tế.
Mô hình công nghiệp xanh
Khác với khu công nghiệp truyền thống, khu công nghiệp sinh thái hay còn gọi là khu công nghiệp thân thiện môi trường, được quy hoạch bài bản trên diện tích lớn, tích hợp các giải pháp tiết kiệm năng lượng, xử lý nước thải khép kín và tận dụng tài nguyên theo hướng tuần hoàn. Việc giảm phát thải khí nhà kính, sử dụng năng lượng tái tạo và tối ưu hệ thống hạ tầng giúp mô hình này góp phần đáng kể vào mục tiêu chuyển đổi xanh của quốc gia.
Việt Nam hiện đã và đang áp dụng nhiều tiêu chuẩn công trình xanh quốc tế và nội địa nhằm định hướng phát triển các khu công nghiệp đạt chuẩn bền vững. Bốn bộ tiêu chuẩn phổ biến bao gồm:
- LEED (Mỹ): đánh giá mức độ thân thiện môi trường của công trình dựa trên khả năng sử dụng năng lượng sạch và hiệu quả trong quản lý tài nguyên.
- LOTUS (Việt Nam): chú trọng các giải pháp kiến trúc khí hậu bản địa, tận dụng thông gió và chiếu sáng tự nhiên, giúp tăng tiện nghi người dùng và giảm chi phí vận hành.
- BCA Green Mark (Singapore): tập trung vào việc phát triển công trình phù hợp với khí hậu nhiệt đới, có thang đo phân hạng rõ ràng nhằm thúc đẩy chất lượng xây dựng xanh.
- EDGE (IFC – Ngân hàng Thế giới): nhấn mạnh lợi ích kinh tế đi kèm hiệu quả môi trường, hướng đến khả năng tiết kiệm năng lượng, nước và vật liệu xây dựng trong suốt vòng đời công trình.
Ví dụ về mô hình công nghiệp xanh – Các khu công nghiệp xanh ở Việt Nam
Tại Việt Nam và nhiều quốc gia đang phát triển, mô hình khu công nghiệp xanh không còn là khái niệm lý thuyết mà đã được hiện thực hóa thông qua nhiều dự án điển hình. Những mô hình này vừa đảm bảo hiệu quả kinh tế, vừa tạo ra giá trị môi trường và xã hội bền vững.
Khu công nghiệp DEEP C (Hải Phòng – Quảng Ninh)
Là một trong những mô hình khu công nghiệp sinh thái đầu tiên ở Việt Nam, DEEP C phát triển với định hướng hạ tầng bền vững, sử dụng năng lượng tái tạo, và tích hợp hệ thống xử lý nước thải, chất thải hiện đại. Dự án này còn tiên phong trong việc tận dụng nước mưa và xử lý tái sử dụng nước cho sản xuất, giúp giảm thiểu tác động môi trường và tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp.
Khu công nghiệp Hiệp Phước (TP.HCM)
Hiệp Phước đã và đang chuyển mình mạnh mẽ theo hướng khu công nghiệp bền vững với các giải pháp như trồng cây xanh dày đặc, quy hoạch giao thông nội khu hợp lý, áp dụng công nghệ xử lý nước thải tiên tiến và hỗ trợ doanh nghiệp triển khai các tiêu chuẩn công trình xanh. Nơi đây được xem là hình mẫu cho quá trình chuyển đổi khu công nghiệp truyền thống sang mô hình thân thiện môi trường.
Khu công nghiệp Sinh thái Amata (Đồng Nai)
Amata đặt mục tiêu trở thành khu công nghiệp sinh thái tiêu chuẩn quốc tế tại Việt Nam. Dự án áp dụng đồng bộ các giải pháp sử dụng năng lượng hiệu quả, quản lý chất thải, và thúc đẩy mô hình sản xuất sạch hơn trong nội bộ các doanh nghiệp thuê đất. Đây là ví dụ tiêu biểu về việc tích hợp phát triển công nghiệp và bảo vệ hệ sinh thái địa phương.
Lợi thế và rào cản của các nhà phát triển với mô hình khu công nghiệp canh ở Việt Nam
Lợi thế cạnh tranh của khu công nghiệp xanh trong bối cảnh chuyển dịch xanh toàn cầu
Trong làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng và ưu tiên phát triển bền vững của các tập đoàn quốc tế, mô hình khu công nghiệp xanh nổi lên như một giải pháp chiến lược giúp Việt Nam giữ vững lợi thế cạnh tranh. Các nhà phát triển hạ tầng xanh không chỉ dễ dàng tiếp cận nhóm khách thuê có yêu cầu cao về môi trường, mà còn gia tăng giá trị bất động sản công nghiệp trong dài hạn.
Việc áp dụng mô hình khu công nghiệp sinh thái – với các giải pháp cộng sinh công nghiệp, tái sử dụng tài nguyên, tiết kiệm năng lượng – giúp tăng hiệu quả vận hành và giảm thiểu chi phí dài hạn cho doanh nghiệp thuê, từ đó nâng cao sức hấp dẫn của dự án. Hình ảnh tích cực từ việc phát triển khu công nghiệp thân thiện môi trường cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc định vị thương hiệu nhà đầu tư, thu hút dòng vốn FDI chất lượng.
Đặc biệt, các cơ chế ưu đãi từ chính phủ theo Nghị định 35/2022/NĐ-CP như hỗ trợ tín dụng xanh, tiếp cận nguồn vốn ưu đãi từ Quỹ Bảo vệ môi trường, quyền phát hành trái phiếu xanh… tạo điều kiện thuận lợi để các nhà phát triển triển khai mô hình này. Những hỗ trợ này là chất xúc tác mạnh mẽ cho việc mở rộng các dự án đầu tư xanh trong tương lai.
Những rào cản từ thể chế và chi phí chuyển đổi đối với các khu công nghiệp xanh
Dù tiềm năng rõ ràng, nhưng việc triển khai khu công nghiệp xanh tại Việt Nam vẫn vấp phải nhiều thách thức thực tế. Một trong những rào cản lớn là sự thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp lý liên quan đến kinh tế tuần hoàn, tái chế chất thải và quy hoạch sinh thái. Việc tái sử dụng nước, tích hợp xử lý chất thải rắn hay thiết lập hạ tầng phục vụ cộng sinh công nghiệp thường vướng phải quy định chồng chéo hoặc chưa được cập nhật, khiến quá trình phê duyệt và triển khai kéo dài.
Mặt khác, chuyển đổi sang mô hình khu công nghiệp xanh hoặc xây mới từ đầu yêu cầu nguồn vốn lớn và công nghệ sạch tiên tiến. Trong khi phần lớn các nhà đầu tư vẫn đang bị giới hạn về nguồn lực tài chính, thì việc cân đối giữa chi phí đầu tư ban đầu và lợi ích dài hạn là một bài toán chưa dễ giải.
Thêm vào đó, việc thuyết phục các doanh nghiệp thuê áp dụng thực hành sản xuất sạch, sử dụng năng lượng tái tạo hay tham gia hệ sinh thái cộng sinh cũng không đơn giản. Một số doanh nghiệp vẫn đặt ưu tiên vào chi phí ngắn hạn thay vì cam kết phát triển bền vững, tạo áp lực lên nhà phát triển trong việc quản lý, giám sát và duy trì tiêu chuẩn xanh của toàn khu.
Các ngành công nghiệp xanh đang thu hút vốn đầu tư
Sự trỗi dậy của khu công nghiệp xanh không chỉ là xu hướng phát triển bền vững mà còn là một trong những động lực hút vốn đầu tư mạnh mẽ nhất hiện nay. Từ năng lượng tái tạo đến vật liệu xây dựng bền vững, các lĩnh vực công nghiệp gắn với yếu tố xanh và tuần hoàn đang ghi nhận dòng vốn lớn đổ vào, tạo tiền đề định hình lại bản đồ công nghiệp Việt Nam trong thập kỷ tới.
Năng lượng tái tạo dẫn đầu xu thế
Với tổng vốn đầu tư tích lũy lên đến 12,5 tỷ USD trong giai đoạn 2021–2024, năng lượng tái tạo khẳng định vai trò then chốt trong chiến lược phát triển các khu công nghiệp sinh thái. Nghị định 42/2023/NĐ-CP đã đóng vai trò như một “bệ phóng” chính sách, mở đường cho hàng loạt dự án điện mặt trời và điện gió quy mô lớn.
Tiêu biểu là tổ hợp điện gió ngoài khơi Thăng Long Wind (Bình Thuận) với vốn 4,5 tỷ USD – một trong những dự án năng lượng sạch lớn nhất Đông Nam Á, dự kiến khởi công cuối năm 2024. Bên cạnh đó, nhà máy điện mặt trời Xuân Thiện Ninh Thuận với vốn 2,2 tỷ USD đã hoàn thành vào năm 2023, cung cấp nguồn điện xanh ổn định cho các cụm công nghiệp phát thải thấp trong khu vực.
Công nghiệp pin và lưu trữ năng lượng mở rộng quy mô
Đáp ứng nhu cầu về năng lượng ổn định và sạch cho các khu công nghiệp, ngành sản xuất pin và lưu trữ năng lượng đã thu hút 5,8 tỷ USD chỉ riêng trong năm 2024. Đây là lĩnh vực đang tăng tốc mạnh mẽ, khi nhu cầu sử dụng năng lượng không gián đoạn ngày càng trở nên cấp thiết trong bối cảnh chuyển đổi xanh.
Các dự án nổi bật bao gồm VinES mở rộng nhà máy với tổng đầu tư 2,3 tỷ USD, và Samsung SDI tăng cường sản xuất với 1,8 tỷ USD, tập trung vào pin cho xe điện và hệ thống lưu trữ năng lượng quy mô lớn – những cấu phần quan trọng trong vận hành khu công nghiệp không phát thải.
Xử lý chất thải và tái chế
Khi các khu công nghiệp chuyển hướng sang mô hình bền vững, khả năng xử lý và tái chế chất thải trở thành yếu tố không thể thiếu. Với 3,2 tỷ USD vốn đầu tư trong năm 2024, lĩnh vực này đang được xem là “xương sống” cho quá trình xây dựng khu công nghiệp tuần hoàn.
Các dòng vốn chủ yếu đổ vào công nghệ xử lý rác phát điện (1,5 tỷ USD), hệ thống tái chế nhựa thông minh (1 tỷ USD) và các nhà máy xử lý nước thải công nghiệp (0,7 tỷ USD). Những công nghệ này còn tái tạo giá trị từ chất thải, phù hợp với định hướng phát triển khu công nghiệp sạch của Việt Nam.
Nông nghiệp bền vững
Nông nghiệp công nghệ cao, đặc biệt trong các khu vực vệ tinh quanh khu công nghiệp, đang nổi lên như một lĩnh vực tiềm năng, thu hút 2,8 tỷ USD trong 2023–2024. Những mô hình canh tác tiên tiến như hệ thống nhà kính thông minh, công nghệ tưới tiết kiệm và phân bón hữu cơ công nghiệp không chỉ giúp tăng năng suất mà còn phù hợp với yêu cầu bảo vệ môi trường, giảm thiểu tác động sinh thái.
Trong quy hoạch mới, nhiều khu công nghiệp xanh đã tích hợp các khu vực nông nghiệp hữu cơ ven rìa hoặc trong chuỗi cung ứng nội khu, tạo nên hệ sinh thái khép kín giữa công nghiệp – nông nghiệp – môi trường.
Vật liệu xây dựng xanh
Xây dựng là một lĩnh vực tiêu tốn tài nguyên và phát thải lớn, vì vậy sự dịch chuyển sang các vật liệu thân thiện với môi trường là bước đi tất yếu. Với 2,3 tỷ USD đầu tư năm 2024, ngành sản xuất vật liệu xanh đang đổi mới mạnh mẽ, đóng vai trò nền tảng trong kiến tạo hạ tầng cho các khu công nghiệp phát triển bền vững.
Các xu hướng nổi bật gồm bê tông các-bon thấp, vật liệu tái chế, và giải pháp cách nhiệt thế hệ mới. Những vật liệu này vừa góp phần giảm chi phí vận hành, đồng thời đáp ứng các tiêu chuẩn công trình xanh đang dần trở thành điều kiện tiên quyết trong các khu công nghiệp hiện đại.
Hệ sinh thái sản phẩm của công nghiệp xanh
Trong mô hình khu công nghiệp xanh, các sản phẩm không chỉ dừng lại ở việc thân thiện với môi trường, mà còn phải đáp ứng tiêu chuẩn bền vững trong toàn bộ vòng đời – từ nguyên liệu đầu vào, quy trình sản xuất, đến tiêu dùng và tái chế. Có thể chia hệ sinh thái sản phẩm thành bốn nhóm chính.
Thứ nhất, sản phẩm xanh – gồm vật liệu xây dựng không độc hại, bao bì phân hủy sinh học, và các thiết bị tiêu thụ năng lượng hiệu quả. Chúng góp phần giảm tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người.
Thứ hai là năng lượng sạch, bao gồm năng lượng mặt trời, gió, sinh khối và hydro. Đây là nguồn năng lượng giúp giảm lượng phát thải CO2 – yếu tố then chốt trong chiến lược phát triển công nghiệp không carbon.
Nhóm thứ ba là dịch vụ xanh, từ logistics thông minh, quản lý chất thải đến công nghệ số hỗ trợ kiểm soát khí thải và tiết kiệm năng lượng trong sản xuất.
Cuối cùng, môi trường bền vững là nền tảng cho toàn bộ hệ sinh thái này – nơi doanh nghiệp, hạ tầng và cộng đồng cùng phát triển hài hòa, giảm thiểu ô nhiễm và rủi ro môi trường. Đây chính là trọng tâm trong hành trình xây dựng khu công nghiệp sinh thái thế hệ mới.
Quy định về khu công nghiệp xanh
Để một khu công nghiệp được công nhận là “khu công nghiệp xanh”, nhà đầu tư cần tuân thủ chặt chẽ các tiêu chí từ thiết kế hạ tầng đến vận hành và văn hoá doanh nghiệp. Đây là yêu cầu pháp lý nhưng cũng là lợi thế cạnh tranh trong xu hướng phát triển bền vững.
Hạ tầng thân thiện môi trường
Một khu công nghiệp sinh thái cần được quy hoạch hài hòa giữa công năng và cảnh quan. Vật liệu xây dựng phải có nguồn gốc thân thiện, ít phát thải. Cây xanh bắt buộc chiếm ít nhất 25% tổng diện tích, phân bổ đều tại các khu chức năng như: tuyến đường, khu trung tâm, hồ sinh thái và vành đai cách ly. Thiết kế đảm bảo yếu tố thẩm mỹ đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.
Hệ thống tiện ích thông minh
Điện nên được hạ ngầm nhằm đảm bảo mỹ quan và an toàn. Hệ thống xử lý nước thải tập trung cần tích hợp khả năng tái sử dụng – phục vụ tưới tiêu, làm sạch hoặc tái cấp nước kỹ thuật. Khu công nghiệp bền vững cũng cần đầu tư vào tự động hóa, quản trị số và hệ thống phòng cháy chữa cháy đạt chuẩn.
Vận hành và định hướng đầu tư
Cộng sinh công nghiệp – nơi các doanh nghiệp chia sẻ tài nguyên và phụ phẩm – là mô hình vận hành lý tưởng. Ưu tiên doanh nghiệp công nghệ sạch, công nghiệp phụ trợ và sử dụng năng lượng tái tạo như điện mặt trời mái nhà.
Xây dựng văn hóa xanh
Ngoài xanh ở hạ tầng, khu công nghiệp còn phải xanh trong tư duy. Từng doanh nghiệp và người lao động phải chủ động giảm phát thải, tuân thủ các chuẩn mực bảo vệ môi trường và cùng xây dựng văn hóa phát triển bền vững.
Thực trạng và định hướng phát triển công nghiệp xanh ở Việt Nam 2025-2025
Thực trạng
Giai đoạn 2015–2019 đánh dấu bước khởi động cho xu hướng phát triển khu công nghiệp xanh tại Việt Nam, khi mô hình khu công nghiệp sinh thái được thí điểm tại một số địa phương. Đây là giai đoạn quan trọng trong quá trình chuyển dịch từ mô hình công nghiệp nâu sang công nghiệp phát thải thấp, đặt nền móng cho một tương lai sản xuất sạch và bền vững.
Tính đến cuối năm 2023, Việt Nam có hơn 620 khu công nghiệp đang hoạt động, với tốc độ tăng trưởng ổn định. Tuy nhiên, chỉ khoảng 1% trong số đó – tương đương 7 khu công nghiệp – được triển khai theo mô hình sinh thái, một con số khiêm tốn so với tiềm năng thực tế.
Các khu công nghiệp sinh thái điển hình như Khánh Phú (Ninh Bình), Hòa Khánh (Đà Nẵng), Trà Nóc 1 & 2 (Cần Thơ), Hiệp Phước (TP.HCM), Amata (Đồng Nai), và Đình Vũ (Hải Phòng) đã ghi nhận những kết quả khả quan: hơn 900 giải pháp tiết kiệm năng lượng và tối ưu quy trình sản xuất được thực hiện, giúp tiết kiệm hơn 76 tỷ đồng mỗi năm và giảm 32 kilo tấn khí CO₂ phát thải ra môi trường. Đáng chú ý, 207 tỷ đồng đầu tư đến từ khu vực tư nhân – một tín hiệu tích cực cho thấy niềm tin vào mô hình khu công nghiệp thân thiện với môi trường đang ngày một tăng.
Không còn chỉ là định hướng từ cơ quan quản lý nhà nước, phong trào phát triển khu công nghiệp xanh hiện đang được khơi dậy mạnh mẽ từ khối doanh nghiệp tư nhân. Những tên tuổi như Tập đoàn VSIP hay khu công nghiệp Nam Cầu Kiền trở thành hình mẫu tiêu biểu, tiên phong ứng dụng năng lượng tái tạo, quy trình khép kín và tiêu chí phát triển tuần hoàn.
Việc áp dụng điện mặt trời áp mái, tái chế chất thải công nghiệp và tích hợp hạ tầng xanh đang dần trở thành chuẩn mực mới trong thiết kế và vận hành các khu công nghiệp thế hệ mới. Đây là nền tảng quan trọng cho việc xây dựng chuỗi cung ứng bền vững, gia tăng lợi thế cạnh tranh và thu hút đầu tư có trách nhiệm từ quốc tế.
Định hướng phát triển khu công nghiệp xanh ở Việt Nam 2025-2025
Tại Việt Nam, KCNX vẫn còn là mô hình non trẻ với tốc độ phát triển chưa đồng đều. Tuy nhiên, những năm gần đây đã ghi nhận sự gia tăng đáng kể cả về số lượng lẫn quy mô, phản ánh sự quan tâm ngày càng lớn từ doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Đặc biệt, mục tiêu quốc gia đưa phát thải ròng về “0” vào năm 2050 đã thúc đẩy loạt chính sách chuyển đổi từ khu công nghiệp truyền thống sang mô hình thân thiện với môi trường.
Những văn bản định hướng như Nghị quyết 55-NQ/TW về chiến lược phát triển năng lượng tái tạo, hay Nghị định 82/2018/NĐ-CP đã tạo hành lang pháp lý rõ ràng, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào các khu công nghiệp sinh thái, tận dụng năng lượng sạch và tối ưu tài nguyên. Chính phủ cũng ưu tiên hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và kết nối thị trường cho các dự án theo hướng xanh hóa sản xuất.
Song song đó, nhiều doanh nghiệp đang chủ động theo đuổi các chứng chỉ công trình xanh như LEED, LOTUS hay BREEAM để nâng cao uy tín, mở rộng cơ hội tiếp cận vốn FDI và đẩy mạnh xuất khẩu vào các thị trường yêu cầu cao về phát triển bền vững. Đây chính là cú hích giúp mô hình KCNX phát triển mạnh mẽ hơn trong giai đoạn tới.
Bước vào kỷ nguyên mới, nơi phát triển bền vững là giá trị cốt lõi, mô hình khu công nghiệp xanh chính là đòn bẩy giúp doanh nghiệp kiến tạo lợi thế dài hạn. Không còn là khái niệm xa vời, đây là lời khẳng định cho một chiến lược đầu tư vững chắc, nâng tầm thương hiệu và đón đầu xu thế toàn cầu. Đừng để doanh nghiệp của bạn đứng ngoài cuộc chơi của tương lai. Hãy hành động ngay hôm nay để dẫn đầu làn sóng xanh trong công nghiệp!
